Tại sao tóc lại bạc ?

https://benxua.wordpress.com/2022/02/23/tai-sao-toc-lai-bac-tran-minh-quan/

Tại sao tóc lại bạc ? – Trần Minh Quân

Trần Minh Quân

 

“Bao nhiêu năm làm kiếp con người

Chợt một chiều tóc trắng như vôi “

                                                      (Trịnh Công Sơn)

 

Nghĩ mọc râu, sầu bạc tóc ?

 

   Truyền thuyết trên thế giới kể lại những chuyện thật ngộ của những nhân vật chỉ sau một đêm lo nghĩ, suy tư hay sợ hãi mà tóc đang đen thành .. bạc trắng ?

a/ Sách Talmud một cổ thư của người Do Thái (năm 83 trước Tây Lịch) ghi trường hợp một thanh niên xuất sắc, 17 tuổi, được bầu làm Viện trưởng Talmudic  của dân Do Thái.. vì lo lắng  cho việc phải làm người lãnh đạo, nhiệm vụ quá nặng nề : chỉ một đêm,  đã có đến 18 hàng tóc bạc trắng trên đầu..

b/ Hoàng đế Ấn Độ Shah Jahan, tóc bạc trắng, chỉ một đêm sau khi Hoàng Hậu qua đời (!). Ông đã xây Cung điện Taj Mahal  để tưởng niệm Bà..

c/ Chuyện Tàu có Ngũ Tử Tư Wu Zisu (- 484 trước Tây Lịch) , bị Vua Sở truy đuổi, suy nghĩ một đêm tóc bạc trắng và nhờ vậy mà trốn  thoát được vì nhờ tóc bạc quân Sở canh ở cổng thành..nhận không ra..

Các trường hợp lạ hơn, ghi lại trong sách vở Y học và  đã được nghiên cứu:

d/ Sir Thomas More từ chối không dự ngày đăng quang của Hoàng hậu Ann Boleyn, bị giam vào Nhà tù Tower of London 1534. Sau đó bị vua Henry VIII (Anh) xử tử hình vì không chấp nhận quyền của vua trên của Giáo Hoàng (La Mã). Trong đêm trước ngày bị hành quyết, tóc ông bạc trắng cả đầu..

Sir Thomas More, venerated in the Catholic Church as Saint Thomas More, was an English lawyer, judge, social philosopher, author, statesman, and noted Renaissance humanist. He also served Henry VIII as Lord High Chancellor of England from October 1529 to May 1532.

e/ Hoàng hậu Marie Antoinette (Pháp-1793), trong đêm chờ bị hành quyết tóc đang màu nâu (auburn) đã trở thành bạc trắng ?

f/ L’histoire des cheveux blancs de Marie Antoinette:

Curieuses Histoires:

  Trường hợp đặc biệt của Bà Hoàng hậu Marie Antoinette, tóc bạc chỉ sau một đêm sợ hãi và lo âu đã được nhiều nhà sử học và khoa học Pháp bàn luận và nghiên cứu, đặt cho tên canitie subite (canitie là diễn biến tóc bạc dần theo thời gian).

   Hiện tượng chỉ xảy ra nơi những người có sẵn tóc ‘muối tiêu’, và khi gặp  một sự kiện bất ngờ, tóc’ tiêu’ rụng hết cùng một lúc, và chỉ còn lại tóc ‘muối’ trên đầu ?

  Hiện tượng tóc bạc trắng bất ngờ đã xảy ra với Bà Marie Antoinettes đêm trước khi bị hành quyết (16 tháng 10 năm 1793), Theo sử Pháp thì tóc Bà này đã bắt đầu ‘bạc’ từ hai năm trước đó, khi bà bị bắt tại Varennes. (có thể sau khi bị bắt.. bà không còn được dùng thuốc nhuộm tóc như trước? nên không còn giấu được màu tóc tự nhiên của bà

Vài đặc điểm của tóc:

1- Cấu trúc

   Thành phần chính cấu tạo nên sợi tóc là chất keratin (83-87%) (keratin gồm nhiều loại protein); nước (3%) và còn lại muối khoáng, chất béo.. acid hữu cơ.

   Có thể tạm chia tóc thành 2 phần : nang và thân .

 

a- Nang tóc (chân tóc ) là phần bầu hình chén, nằm dưới da đầu. Mỗi nang tóc chứa rất nhiều mạch máu nhỏ. Chất dinh dưỡng sẽ theo những mạch máu này để đi nuôi tóc.. Nang tóc là phần sống duy nhất của tóc.

b- Thân tóc , đây là phần tóc thường thấy, phần này là phần tóc đã chết, không còn trao đổi các chất sinh hóa.. Quanh nang tóc có các tuyến nhờn (giúp bôi trơn sợi tóc ), các cơ nang (giúp tóc ‘dựng’ lên). Thân tóc có 3 lớp : biểu bì, cortex (giữa) và medulla (tủy)

                - Biểu bì (cutin), phần ngoài cùng của sợi tóc, do 6-10 lớp keratin cấu thành; biểu bì                                 được bao bọc nang bằng một màng mỡ mỏng giúp tóc không thấm nước. Tóc mượt                              và óng ả là nhờ lớp biểu bì.

                - Lớp giữa (cortex) : phần quan trọng nhất của sợi tóc, gồm nhiều bó nhỏ họp thành,                            chiếm 80% của sợi tóc, chứa tất cả các sắc tố tự nhiên quyết định màu sắc của sợi tóc.

                - Medulla (tủy), phần trong cùng của sợi tóc, chứa chất béo (dạng hạt), cũng cấu tạo   bởi                     các keratin vô dạng, chức năng không rõ rệt .. Tóc quá mỏng sẽ không có lớp tủy

Cấu trúc tóc

Cấu trúc sợi tóc

 

2- Diễn tiến bạc tóc

  Màu tóc của con người được quyết định bởi các sắc tố màu đen melanin có dạng sợi. Melanin là do sự kết hợp của phenylalanine và tyrosine. Melanin được sản xuất do các tế bào melanocyte ở trong nang tóc. Có hai loại sắc tố: eumelanin tạo màu nâu đậm hay đen và pheomelanin, tạo màu vàng hung đỏ.

    Khi tuổi tác lớn dần, số lượng sắc tố trong các vỏ bọc ngoài của tóc giảm đi. Như vậy, tóc bị bạc chỉ đơn giản là tóc đã bị giảm sắc tố. Khi thấy tóc bạc trắng (đúng ra là tóc.. không có màu) có nghĩa là trong lớp bọc ngoài của tóc không còn chút sắc tố nào; sự suy giảm của sắc tố cũng làm cho tóc bớt bóng mượt và trở thành khô ráp hơn.

  Trong quá trình bạc tóc, các nang tóc tạo ra các sợi tóc bạc một cách ngẫu nhiên, nhưng nói chung các sợi tóc bạc đầu tiên thường xuất hiện ở vùng thái dương và đỉnh đầu (hiện vẫn chưa biết lý do)

 

3- Tóc bạc chỉ một đêm ?

   Tóc đen thành bạc sau một thời gian vì tuổi tác là bình thường nhưng chỉ trong một đêm thì thật bất thường ?

  Hiện tượng tóc bạc trong một đêm được Y văn thế giới dùng các tên: Canities subita hay Marie Antoinette Syndrome và giải thích là một hiện tượng bất thường của sự mất mảng tóc từng vùng lan tỏa (alopecia areata diffusa) hay rụng tóc do phản ứng tự miễn nhiễm không để lại vết thẹo (auto-immune non-scarring hair loss) ảnh hưởng một cách chọn lựa vào các sắc tố của tóc, tóc có màu rụng đi, chỉ để lại các tóc bạc..

     Có một số lý thuyết tìm cách giải thích hiện tượng lạ lùng này

 

Xin đọc:   https://en.wikipedia.org/wiki/Canities_subita

 

1/ BS Pháp PF. Raye, chuyên môn về bệnh ngoài da (dermatologist), (1793-1867) giải thích: “ Nóng giận cực độ (paroxysm of rage), tin tức bất ngờ và không mong đợi, nhức đầu liên tục,  lo lắng quá mức về đam mê tình dục (overindulgence of sex appetite) và lo âu..” là những yếu tố gây ra tóc bạc sớm và bạc thật nhanh..

2/ Sách ‘The family physician; a manual of domestic medicine (London), viết vào đầu thế kỷ 20, ghi lại trường hợp một lính nổi loạn thuộc quân Bengal, bị bắt năm 1861 : khi bị trói và lột quần áo, vây quanh bởi quân lính Anh, tóc anh này đổi từ đen sang trắng chị trong 30 phút..

Vài giả thuyết:

 

1- Pigmentophages: E. Metchnikoff (1901) cho rằng sắc tố bị thu hút và loại  thải do các ‘thực bào’ gọi là pigmentophages, do tủy tóc tạo ra. Sau khi hút đầy sắc tố, các thực bào này sẽ về nang tóc và các mô liên kết..nhả các sắc tố tại đây .. (không có nghiên cứu nào tìm thấy các thực bào loại này !)

Ilya Ilyich Mechnikov was a Russian zoologist of Romanian nobility ancestry and Ukrainian Jewish origin best known for his pioneering research in immunology. He and Paul Ehrlich were jointly awarded the 1908 Nobel Prize in Physiology or Medicine "in recognition of their work on immunity".

2- Bọt không khí trong thân tóc (Bubbles in the hair shaft) : Landolis (1866) cho rằng khi  tóc bạc bất ngờ, sắc tố không bị mất, nhưng màu thay đổi là do ‘ảo ảnh’ gây ra do các bọt khí trong medulla và cortex của sợi tóc. Phản xạ của ánh sáng làm tóc ..có vẻ trắng  ( Các phương pháp quan sát hiển vi ngày nay không ủng hộ quan điểm này..)

3- Màu của tóc thay đổi đột ngột và  bất thường: BS Pháp Brown -Sequard (1896), tự nhổ râu-tóc trắng  hàng ngày, trong nhiều tuần. Ông nhận  thấy các sợi râu tóc trắng tái xuất hiện trong vòng 24 giờ, cùng độ dài và tại nơi nhổ để thay thế..Ông kết luận là sự thay đổi màu của tóc đi theo thân tóc.. (nhưng thử nghiệm của ông lại không thể lập lại nơi .. người khác ?)

4- Phẩm nhuộm tóc: Trước khi phẩm nhuộm paraphenyldiamine (PPD) được dùng, vào năm 1907 các phẩm màu thiên nhiên từ cây cỏ ( henné, camomille) và các phẩm màu từ kim loại khoáng chất  (chì và bạc) đã được dùng..Tuy phẩm nhuộm trước 1907 có thể gây vài trường hợp tóc bạc (!) nhưng tử tù (như bà Marie-Antoinette) đâu được.. nhuộm tóc ?)

5- Alopecia areata (rụng tóc từng mảng): Bệnh này có thể đưa đến sự rụng tóc từng mảng bất ngờ và xảy ra chỉ trong một đêm. Đây có thể là một bệnh loại tự miễn nhiễm (autoimmune) và chỉ ảnh hưởng riêng đến sắc tố của tóc. Có thể người này có bộ tóc pha trộn giữa tóc bạc với các tóc có màu khác và có một cơn bệnh alopecia totalis (rụng tóc toàn bộ) gây tác động vào vạc tóc có màu (?) và người này chỉ còn lại toàn tóc trắng gây ra  ‘cảm tưởng’ tóc đen biến hết thành trắng !

                Alopecia aerata có thể xảy ra sau một đợt  bị stress . Các báo cáo bệnh lý về canities        bất ngờ về tóc đen bị rụng, các mảng tóc rời ra ,, có thể do hiện tượng trên.

                Guin (1981)  mô tả một phụ nữ , tóc chuyển thành bạc, sau 3 tháng, tóc trở nên mỏng    đi, tuy không có mảng bị rụng tóc. Đo bằng miễn dịch huỳnh quang (Immune        Fluorescence)  cho thấy IgM và IgG theo một mô hình dạng hạt (granular pattern) dọc   theo biểu mô của nang tóc ( follicular epithelium) ..

 

Xin đọc thêm:  https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles?PMC2625383/

 

Chuyện Bà Marie-Antoinette: Thật hay hư ?

Allo Docteurs  (14/05/2003) :

 

  “Xin nói rõ ngay , không thể có được ! chuyện huyền thoại đó (legende) ! Rụng tóc bất thường do bị stress, có thể xảy ra, nhưng  tóc đang đen mà thành bạc trong vài giờ, thì không thể được

   Màu sắc của tóc  là do một sắc tố : melanine. Phẩm chất và số lượng của sắc tố này tạo ra những màu khác nhau cho tóc. Tóc trở thành bạc từ từ theo thời gian, tuổi tăng, là do cơ thể càng ngày càng bớt tạo ra sắc tố này.

  Để có thể toàn bộ tóc trở thành bạc chỉ trong một đêm, dù do quá sợ hãi vì phải lên đoạn đầu đài, cũng phải mất thời gian để melanin trong tóc, biến mất hoàn toàn.. như kiểu tẩy tóc bằng peroxyde…

   Một cách giải thích, tạm có lý là tóc của bà Marie Antoinette đang dạng muối-tiệu, và sau khi bị stress, các sợi tóc nâu, do không sống dai bằng tóc trắng, đã cùng rụng một lượt ?.. Nhưng cũng phải mất ít nhất là hai tuần.. Danh từ chuyên khoa gọi là effluvium aigue.. Tóc nâu rụng hết, dĩ nhiên chỉ còn tóc trắng !

 

Những bài nghiên cứu mới

Một số bài nghiên cứu mới có những giải thích đáng chú ý :

 

a/ BBC Future: “ Can stress turn your hair grey overnight ?”

  Bài báo kể lại câu chuyện của Phi công Eric Moody khi phi cơ ông đang điều khiển bay trên không phận Java, cả 4 động cơ đều bị tắt do bụi từ núi lửa và ông đã đáp khẩn cấp được xuống phi trường an toàn trong lo sợ kinh hoàng.. Trong thời gian 6 tháng kể từ ngày sự kiện xảy ra, ông nhận thấy các đỉnh tóc trên đầu đổi dần sang màu trắng .. và tiếp tục một năm sau,  tóc của ông  trở thành bạc hết cả đầu

Captain Eric Moody, British Airways (PA)

  (Ghi thêm của TMQ : Chuyến bay 009 của Hãng hàng không British Airways do Ông Eric Moody làm trưởng phi cơ, bay từ London đi Melbourne ngày 24 tháng 6 năm 1982 khi bay qua không phận núi lửa Galunggung, Indonesia thì gặp nạn , cả 4 động cơ đều lần lượt bị tắt vì tro núi lửa xâm nhập cánh quạt trong động cơ. Chiếc Boeing 747-236B chở 246 hành khách cùng 15 nhân viên phi hành đoàn đã đáp kịp thời và an toàn xuống phi trường Halim Perdanakusuma, Jakarta, sau khi lướt qua đám mây bụi than và động cơ may mắn khởi động lại được..)

Hình dưới:

             1- Chiếc phi cơ trong sự kiện

             2- Núi lửa Galunggung đang phun..               

 

   BBC Future giải thích tiến trình bạc tóc là do sự thay đổi của hai sắc tố (eumelanin tạo màu đen và pheomelanin tạo các màu đỏ và vàng), Tuổi già, các tế bào trong nang tóc ngưng sản xuất sắc tố đưa đến tóc mất màu, và sự có mặt của hai loại tóc, có màu và không màu, cùng trên đầu đã tạo ra  màu tóc ..’muối-tiêu’.

 

Sự thay đổi kể trên chưa được hoàn toàn giải đáp;

 

- Tóc có thể bạc hết do một tiến trình diễn ra như dùng hóa chất tẩy tóc (khi nhuộm tóc). Giải thích này do thử nghiệm nơi chuột : các tế bào tạo melanin  của chuột sản xuất hydrogen peroxyde, và peroxyde bị phân cắt bởi men catalase. Sự sản xuất catalase giảm dần theo tuổi tác,  hydrogen peroxyde tồn đọng sẽ ngăn cản việc sản xuất melanin..

- Tuy nhiên, việc tóc đang muối tiêu (?) trở thành bạc hết không chỉ do thay đổi của sắc tố ! Cách giải thích khả tín nhất có lẽ ‘tóc bạc (đúng hơn là không màu)” còn lại sau khi tóc có màu, vì một lý do nào đó.. rụng hết ? và Y học giải thích là do một phản ứng loại tự miễn dịch (autoimmune) khi hệ thống phòng thủ của cơ thể tự đáp trả để tự vệ trước một ‘tấn công bất ngờ’ như stress, như mối lo sợ ghê gớm..? Shock mạnh làm rụng tóc, và chỉ tóc có màu bị rụng, nên đầu chỉ còn tóc không màu và cũng có thể phản ứng miễn nhiễm chỉ tác dụng vào hệ thống tạo sắc tố nơi nang tóc nên hầu hết các nang tóc của tóc rụng đều bị ảnh hướng

   Giải thích trên có thể ‘hợp lý’ với trường hợp Phi công Moody, nhưng.. không thể áp dụng cho trường hợp Bà Marie-Antoinette !

  Một nghiên cứu của GS Robert Lefkowitz (từng đoạt giải Nobel Hóa Học-2012) đã đưa ra một cơ chế giải thích về stress kéo dài gây tác hại cho DNA nơi chuột, dẫn đến hiện tượng  ‘lông’ xám chuyển thành trắng..

 

Healthline (Sept 18, 2018):

                 “Marie-Antoinette Syndrome : Can hair turn white Overnight?

 

Tuy không bác bỏ huyền thoại : Tóc bạc chỉ trong một đêm” nhưng có liệt kê một số giải đáp (không trực tiếp, vì .. tóc bạc cả đầu đòi hỏi.. thời gian !)

 

Bài báo nêu vài yếu tố :

 

a/ genes : Nếu trong gia đình có những người tóc bạc sớm thì cũng nên chú ý : Mayo Clinic cho biết có gen tên là IRF4 có tác động trên màu sắc của tóc, có gene này.. Tóc sẽ không có màu ?

b/ thay đổi về hormones : bệnh tuyến giáp trạng, mãn kinh và giảm testosterone đều ảnh hưởng đến màu của tóc ?

c/ dinh dưỡng : tuy ảnh hưởng đến màu tóc.. nhưng phải mất nhiều thời gian..

d/ stress : không thể tác động chỉ trong một đêm mà cũng cần tác động liên tục trong một thời gian mới gây rụng hết tóc màu để chỉ còn tóc.. trắng..

MDLinx: Medicalxpress Breaking News-and- Events (June 23, 2021)

“It’s true : Stress does turn hair gray (and it’s reversible)”

 

   Bài báo tuy có nhắc đến Marie-Antoinette Syndrome nhưng khá lý thú ở vấn đề: ’tóc  bạc .. nhưng có thể trở lại đen ?” , bài báo cho biết :

  Các nhà nghiên cứu tại Columbia University Valgelos College of Physicians and Surgeons, do GS Martin Picard hướng dẫn đã cho rằng : “ tóc khi đã mọc ra khỏi nang sẽ không thể đổi màu; và stress làm tăng sự bạc tóc nhưng đặc biệt là khi ngưng stress thì màu của tóc có thể trở lại (trái với các thử nghiệm trên chuột trước đây là.. lông bị mất màu luôn, không phục hồi được !”

  (ghi thêm của TMQ : nơi chuột bị gây stress nặng và liên tục, các nang lông bị mất các tế bào chế tạo melanin, cho đến khi toàn bộ lông thành trắng hết..Phản ứng gây ra do noradrenaline, một chất chuyển tín hiệu thần kinh giao cảm= sympathic)

Martin Picard, PhD received his BSc Honours in neuroimmunology, and PhD in mitochondrial biology of aging at McGill University. He then moved to the University of Pennsylvania for a postdoctoral fellowship in the Center for Mitochondrial and Epigenomic Medicine with Doug Wallace.

   Bài nghiên cứu trên eLife (June 22) cho biết nhóm nghiên cứu đã ‘chẻ (splitting)” sợi tóc thành từng mảnh thật nhỏ (1/20 của 1 millimet) để theo dõi tiến trình tạo màu (pigmentation) diễn ra ‘bên trong’ sợi tóc; và dùng các mẫu tóc lấy từ những người đang bị stress (nặng, nhẹ xác định theo một thang cấp stress của khoa tâm lý học)..

  Để tìm hiểu ảnh hưởng của stress trên màu của tóc, các tác giả đã ‘đo’ các thay đổi của hàng ngàn protein trong sợi tóc và các biến động của mức protein theo chiều dài của sợi tóc..Các biến đổi xảy ra  trong 300 loại protein khi màu của tóc thay đổi và các nhà nghiên cứu cũng tìm được sự liên hệ giữa các ty thể (mitochondria) và hiện tượng tóc bị bạc do stress gây ra. Mitochondria không chỉ là kho năng lượng của tế bào mà còn hoạt động như một ăng ten bên trong tế bào cảm ứng được nhiều tín hiệu khác nhau, kể cả tín hiệu do stress tâm lý tạo ra. Sự tương quan giữa mitochondria và stress cùng màu của tóc khác với các nghiên cứu trước đây về sự thay đổi màu lông của chuột khi bị gây stress ( sự mất màu không thể nghịch chuyển). Nghiên cứu của nhóm Picard cho thấy sự đổi màu tóc có thể đảo nghịch được trong một số trường hợp..

   GS Picard cho biết “ nơi lớp tuổi trung niên,, tóc ở vào ngưỡng mức (threshold) của tuổi sinh học, và stress có thể đẩy sự vượt ngưỡng để tóc thành bạc.. và với lớp tuổi trên 70, khi tóc đã bạc trong một thời gian rồi thì dù giảm stress.. chắc không làm tóc đen lại.. và ở lớp tuổi nhỏ (10 tuổi), tăng stress tới mức độ nào cũng không thể làm tóc bạc nhanh hơn được..”

 

Xin đọc thêm chi tiết trong Scientific American (June 22, 2021) :

         “Gray hair can return to its original color-and Stress is involved, of course”

 

  Vấn đề, thực và hư, của chuyện Bà Marie-Antoinette xin tùy quý vị thẩm định..

 

  Trần Minh Quân xin gửi đến Quý vị câu trả lời lý thú hơn của pourquoi Docteur ? (17.06.2021 )

Coup de vieu: “Symptôme Marie-Antoinett: les cheveux de la reine de France ont-ils vraiment pu blanchir en une seule nuit ?’

   Sau khi chứng minh là ..không (!) từ các nghiên cứu của các GS Desmond Tobin của ĐH College de Dublin và BS David Orentreich trên NBC News (2009).. Bài báo kết luận

 

     Les cheveux blancs, un signe de leadership..

 

..’tóc bạc, trong nhiều loài sinh vật, là một dấu chỉ của kinh nghiệm , và đó là tiềm năng của tài lãnh đạo..” . Những con khỉ đột đực (gorille) chỉ có lông bạc trên lưng sau khi đã hoàn toàn trưởng thành, và chỉ lúc đó mới được trao quyền lãnh đạo của toàn bầy (theo hai nhà neuroscientists Shayla Clark và Christopher ).

 

 Khỉ thì vậy.. nhưng người thì sao ?.. Gừng già mới cay ?

 

                                                                     Trần Minh Quân 1/2022

 

Nguồn: Cảm ơn Mr. TL chuyển bài.