Nhuộm đỏ năm châu – (4/5): Hệ thống tuyên giáo toàn cầu và sứ mệnh gieo hạt giống đỏ

https://www.luatkhoa.org/2019/07/nhuom-do-nam-chau-ky-4-he-thong-tuyen-giao-toan-cau-va-su-menh-gieo-hat-giong-do/

Nhuộm đỏ năm châu – Kỳ 4: Hệ thống tuyên giáo toàn cầu và sứ mệnh gieo hạt giống đỏ

Published 11 months ago on 30/07/2019

By Y Chan

Thế giới trong "lòng bàn tay" của Tập Cận Bình? Minh họa: Sarah Grillo/Axios

Nếu sức mạnh mềm phiên bản làm mòn của Trung Quốc (TQ) không nhận được bao nhiêu phản ứng tích cực từ các nước phương Tây, thì ở nhiều “mặt trận” khác trên thế giới, từ châu Phi, châu Á đến Mỹ Latin, và đối với nhiều tổ chức cá nhân, sức hút của nó là không thể xem thường.

Có thể thấy điều này qua khảo sát của Trung tâm Nghiên cứu Pew với người dân tại 38 quốc gia trên thế giới. Trong gần 10 năm kể từ 2009 đến 2017, ấn tượng chung của họ đối với TQ không mấy thay đổi, khoảng 50% có cái nhìn tích cực.

Nhưng bức tranh lại khác nếu chỉ xem xét riêng số liệu tại những nước đang phát triển. Khảo sát vào năm 2016 nhắm vào giới trẻ ở 18 nước châu Phi chỉ ra rằng, trong số những người đã xem kênh CGTN của Trung Quốc, 63% thích các nội dung của kênh này, chỉ 13% có ấn tượng xấu với nó.

Chiến lược đặt quân trên khắp bàn cờ này của TQ rõ ràng không phải chỉ là trò ném tiền qua cửa sổ.

Bước ngoặt Olympics Bắc Kinh 2008

Canh bạc lớn của Bắc Kinh được cho là khởi nguồn từ một sự kiện vốn tượng trưng cho hòa bình.

Nhiều chuyên gia đánh giá Olympics Bắc Kinh 2008 là bước ngoặt đối với hoạt động tuyên truyền của TQ ở nước ngoài.

Với các kỳ thế vận hội trước năm 2008, các lễ rước đuốc Olympics diễn ra trên thế giới thường là một dịp trang trọng và được tất cả mọi người nô nức chào đón. Nhưng với Olympics 2008, tràn ngập các trang báo phương Tây là những hình ảnh biểu tình của các nhà hoạt động nhân quyền, Tây Tạng, Tân Cương, Đài Loan… ở mỗi nơi ngọn đuốc đi qua, cho tới tận ngày khai mạc ở Bắc Kinh.

Thậm chí những tiếng nói tẩy chay Olympics 2008 đã nhận được không ít sự ủng hộ. Đạo diễn nổi tiếng Steven Spielberg ban đầu nhận vai trò tư vấn nghệ thuật cho sự kiện thể thao lớn nhất hành tinh này, sau đó đã chấm dứt hợp tác với Bắc Kinh khi chính quyền TQ bao che các hành vi thảm sát dân thường của quân đội Sudan tại Darfur.

Đạo diễn Spielberg tại một buổi họp báo quảng bá Thế vận hội Bắc Kinh 2008. Ảnh: The Guardian.

(TQ là khách hàng lớn nhất thu mua 2/3 lượng dầu của Sudan, và được cho là cung cấp hàng chục triệu USD vũ khí cho các lực lượng tại đây. Cuộc xung đột tại Sudan tới thời điểm đó đã cướp đi sinh mạng của 200.000 người. Bắc Kinh đã dùng quyền phủ quyết ngăn cản các biện pháp trừng phạt của Hội đồng Bảo an Liên Hiệp Quốc đối với Sudan.)

Những thông tin không hay ho gì trên khắp mặt báo về TQ trong thời gian diễn ra lễ hội thể thao lớn nhất thế giới khiến Bắc Kinh nóng mặt.

Lý giải của chính quyền cộng sản cho những phản ứng tiêu cực về họ chỉ có một: truyền thông phương Tây bày trò.

Và thay vì nghĩ về lý do bị phản đối để sửa chữa, cải thiện, thay đổi bản thân, Bắc Kinh nghĩ ra cách để phản đối lý do: không ngồi yên nghe người ta nói mình, phải giành lấy “quyền được nói”.

(Quyền được nói này tất nhiên là của chính quyền, còn quyền được nói của người dân TQ là một câu chuyện hoàn toàn khác)

“Quyền được nói”, cùng với “sức mạnh mềm” mà Hồ Cẩm Đào lần đầu nhắc đến vào năm 2007, được Tập Cận Bình tiếp tục theo đuổi, thêm vào “giấc mơ Trung Hoa” vĩ đại.

Giấc mơ chấn hưng dân tộc này được tiêm thêm sinh khí bằng những đồng tiền có được qua việc cởi trói nền kinh tế từ năm 1978. Tính đến cuối năm 2010, TQ chính thức vượt mặt Nhật Bản trở thành quốc gia có nền kinh tế lớn thứ hai thế giới.

Vậy là chính quyền TQ vừa có nhu cầu, vừa có năng lực thực hiện nhu cầu đó (theo cách của họ).

Sức mạnh kim tiền

Một năm sau Olympics 2008, Bắc Kinh tuyên bố dành 6,6 tỷ USD cho chiến lược “Đại ngoại tuyên” của họ.

Tiền bắt đầu được đổ vào cho các kênh truyền thông con cưng của chính quyền, đẩy mạnh hoạt động của những kênh này ra bên ngoài biên giới.

Tân Hoa Xã lập ra 180 văn phòng làm việc trên khắp thế giới. Đài phát thanh quốc tế TQ (CRI) sản xuất chương trình với 65 thứ tiếng. Còn kênh truyền hình CGTN (đứa con tách ra của CCTV được gói ghém riêng để gửi đi “du học”) giờ đây phát sóng 24/7 với năm thứ tiếng Anh, Pháp, Tây Ban Nha, Ả rập và Nga.

Khi CGTN đăng tuyển dụng cho trung tâm mới tại London, có gần 6.000 đơn đăng ký tràn về từ khắp nơi để chen chân vào 90 chỗ trống. Riêng việc dò hết chừng ấy hồ sơ đã mất gần hai tháng.

Một buổi hội thảo bình phẩm Brexit do CGTN tổ chức tại London. Ảnh: CGTN

Trong bối cảnh các kênh truyền thông truyền thống bị cạnh tranh gay gắt bởi những công ty công nghệ mới, doanh thu ngày càng sụt giảm, hầu bao bị bóp chặt, thì những cơ hội hấp dẫn lương cao như ở CGTN không phải là thứ có thể dễ dàng bỏ qua.

Chỉ có một số ít người như Dayo Aiyetan, phóng viên điều tra người Nigeria, mới có động lực cưỡng lại sức hút này.

Vào tháng 1/2012, Aiyetan cùng các cộng sự thành lập “Trung tâm Quốc tế về Phóng sự Điều tra” (International Centre for Investigative Reporting – ICIR) đặt tại Nigeria. Trong cùng năm, CCTV thiết lập trung tâm phát sóng của mình tại Kenya (cùng với Washington, đó là hai trạm duy nhất ở nước ngoài của CCTV – thời điểm đó vẫn chưa tách riêng CGTN).

Sau khi Aiyetan có bài điều tra về đường dây phá rừng khai thác gỗ lậu của các doanh nhân TQ ở Nigeria, anh bỗng nhận được điện thoại từ CCTV châu Phi.

Nội dung cuộc gọi là lời mời chào hấp dẫn: nhận việc tại văn phòng mới của CCTV, và anh sẽ được trả lương ít nhất gấp hai lần con số đang kiếm được.

Aiyetan thừa nhận có chút xao động với chế độ đãi ngộ này cũng như viễn cảnh ổn định của công việc. Nhưng cuối cùng anh quyết định từ chối và tiếp tục gắn bó với trung tâm mới mở của mình.

Những lời chào mời khó chối từ này từ các kênh truyền thông rủng rỉnh của TQ đã thu hút không chỉ nhiều phóng viên ở châu Phi, châu Á, Mỹ Latin, những nơi tiềm lực kinh tế và chế độ đãi ngộ không thể sánh bằng, mà còn kéo chân những cựu phóng viên từ các đài nổi tiếng như BBC.

Gieo hạt giống đỏ

Phần lớn những người nước ngoài khi làm việc trong các kênh truyền thông TQ đều thừa nhận chức năng tuyên truyền trong các nội dung của mình. Hay như cách quan chức TQ ưa dùng khi chỉ đạo báo chí, phải “sản xuất tin tức từ góc nhìn của Trung Quốc”.

(Sẽ không bao giờ thừa khi lặp đi lặp lại, rằng từ “Trung Quốc” được Bắc Kinh dùng trong những trường hợp này luôn luôn có nghĩa là “chính quyền Trung Quốc” hoặc “đảng Cộng sản Trung Quốc”, không phải đại diện cho “nhân dân Trung Quốc”, bất kể cách họ luôn nhập nhằng muốn thiên hạ hiểu ngược lại)

Dùng người nước ngoài kể chuyện TQ là một hình thức của chiến thuật “mượn thuyền qua sông” mà đảng Cộng sản TQ đã sử dụng thuần thục từ tận những năm 1930.

Vào thời kỳ vừa phải chống quân xâm lược Nhật và phải đấu với quân đội Quốc dân đảng từ năm 1945 trở về trước, đảng Cộng sản của Mao Trạch Đông đã biết cách mời gọi những người nước ngoài như phóng viên lừng danh người Mỹ Edgar Snow, cho tiếp cận tham quan cơ sở của mình, tạo ấn tượng tốt đến mức Snow về nước viết nguyên quyển sách với tựa đề “Red Star Over China” (cái tên này được dịch rất mượt sang tiếng Hoa là “Ngôi sao đỏ chiếu rọi Trung Quốc”).

Trong sách, Snow kể lại những ấn tượng rất tốt đẹp về một lực lượng tiến bộ, vì nhân dân, một lòng chống phát xít. Nhờ đó, đảng Cộng sản  TQ có thể huy động được không ít sự ủng hộ từ những người Mỹ và phương Tây cho sự nghiệp của mình.

Trải qua nhiều thế hệ, chính quyền Bắc Kinh đã chứng minh mình rất sáng tạo trong các kỹ năng mượn thuyền.

Trong suốt thời gian diễn ra các cuộc họp báo tại Đại hội Đại biểu Nhân dân Toàn quốc (vai trò như Quốc hội TQ) vào năm 2012, các quan chức chính quyền liên tục điểm mặt một phóng viên nước ngoài, mời cô đặt câu hỏi.

Theo “thông lệ”, trong những cuộc họp báo ở TQ, đặc biệt với những sự kiện quan trọng hoặc có dính dáng đến các quan chức cấp cao, các phóng viên nước ngoài không mấy khi được mời lên tiếng. Các suất ưu tiên luôn dành cho phóng viên trong nước với những câu hỏi đã được duyệt sẵn.

Vì thế việc một phóng viên phương Tây được mời nhiều lần không khỏi khiến các đồng nghiệp nước ngoài tò mò (pha lẫn chút ghen tị).

Sự tò mò biến thành khó hiểu khi những câu hỏi của Andrea Yu, cô phóng viên người Úc mới toanh không ai hay này, đều thuộc thể loại vô thưởng vô phạt. Điểm đáng chú ý nhất là cô nói thông thạo tiếng Hoa phổ thông.

Các đồng nghiệp Úc nhanh chóng điều tra ra được Andrea làm việc cho Global CAMG, chính là một trong các công ty bình phong của CRI (Đài Phát thanh Quốc tế TQ) mà vài năm sau đó Reuters sẽ chỉ mặt điểm tên trong phóng sự điều tra của mình.

Một đợt đào tạo ngắn hạn về báo chí do Bắc Kinh chi tiền tổ chức dành cho phóng viên thuộc các quốc gia vùng Caribbean. Ảnh: Stabroek News

Nghĩa là trên thực tế, chính quyền Bắc Kinh dùng một “người nhà” của mình đóng vai “truyền thông nước ngoài”.

Gương mặt “truyền thông nước ngoài” này được xuất hiện trên CCTV lẫn Nhân dân Nhật báo trong các bản tin tô điểm cho sự thành công tốt đẹp của đại hội.

Bị chỉ trích là “đội lốt phóng viên nước ngoài”, cô nghỉ việc ở Global CAMG không lâu sau đó.

Hai năm sau, show diễn được lặp lại với một “nữ phóng viên nước ngoài” xinh đẹp khác, nói thuần thục cả hai thứ tiếng, đặt câu hỏi không mấy người quan tâm, và vẫn là người của Global CAMG.

Có những người có lẽ không ý thức được việc mình sẽ trở thành công cụ tuyên truyền cho Bắc Kinh khi tham gia những tổ chức nằm dưới sự chi phối của chính quyền (theo cả cách công khai lẫn đột lốt), như trường hợp của Andrea Yu.

Nhưng cũng có rất nhiều người ý thức rõ và hăng hái tham gia vào đội ngũ “kể chuyện theo cách TQ” này.

Các chương trình học bổng đào tạo cho phóng viên nước ngoài, dưới sự tài trợ của “Hiệp hội Ngoại giao Công Trung Quốc” (China Public Diplomacy Association, một tổ chức thành lập vào năm 2013), có mục tiêu đầy tham vọng: huấn luyện 500 phóng viên Mỹ Latin và Caribbean trong 5 năm cùng 1.000 phóng viên châu Phi trước năm 2020.

Bắc Kinh muốn “dạy” phóng viên nước ngoài cách “làm báo kiểu TQ”.

Có thể phần nào hình dung được những gì họ sẽ được dạy, khi nhìn vào cách các phóng viên ở TQ chỉ trích những đồng nghiệp nước ngoài “bị tẩy não” bởi “các giá trị phương Tây” và “không có trách nhiệm với xã hội”.

Theo họ, khác biệt lớn nhất giữa báo chí TQ với báo chí phương Tây là “báo chí TQ cùng chính phủ TQ có trách nhiệm hơn nhiều”, và “nếu đó gọi là kiểm duyệt thì kiểm duyệt vậy là tốt”.

Greggy Eugenio, một phóng viên Philippines tham gia một trong những chương trình đào tạo kiểu này đã mô tả “tôi liên tục được mở mang cả trí óc lẫn trái tim, biết được nhiều thứ nhận thức sai lầm về TQ”, và kết luận “truyền thông quốc doanh, chịu sự quản lý của nhà nước, là một trong những hình thức làm báo có hiệu quả nhất”.

Sau khi hoàn thành khóa học, Greggy Eugenio nói sẽ quay lại tiếp tục làm việc trong đội ngũ truyền thông của Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte.

Dưới thời của Rodrigo Duterte, các tin tức bất lợi cho ông được dán nhãn “fake news” (tin giả), các phóng viên dám đối đầu với ông người thì bị dọa “ám sát”, người thì phải đối mặt với án tù.

Bắc Kinh không thể ước gì hơn là gieo được các hạt giống làm mòn lên những nơi và những con người như vậy.

Kỳ 1: Đài Loan – phòng lab phản dân chủ đầu tiên của Bắc Kinh

Kỳ 2: Úc – Mảnh đất lành để khai (và) phá

Kỳ 3: Mỹ – vào hang cọp bắt cọp

Kỳ 5: Làm thế nào để chống lại cơn bão Trung Quốc?