Pháp đánh thành Gia Định năm 1859
https://vi.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Ng%C3%A0y_n%C3%A0y_n%C4%83m_x%C6%B0a/Th%C3%A1ng_2
Ngày 17
tháng 02, 1859
- 1859 – Chiến tranh Pháp-Đại Nam: Quân Pháp đánh chiếm thành Gia Định, và tiến hành
phá hủy thành một thời gian sau đó.
https://vi.wikipedia.org/wiki/Tr%E1%BA%ADn_th%C3%A0nh_Gia_%C4%90%E1%BB%8Bnh,_1859
https://en.wikipedia.org/wiki/Siege_of_Saigon
https://fr.wikipedia.org/wiki/Si%C3%A8ge_de_Saigon
Trận thành Gia Định, 1859
French capture of Saigon in 1859.
Tháng 2 năm 1859, với ý đồ muốn chiếm cứ thành Gia Định (Đại Nam), liên minh Pháp và Tây Ban Nha đã đưa quân vào để đánh chiếm và phá hủy nhiều công
trình quân sự của Vương triều nhà Nguyễn, trong đó có thành Gia Định. Trận đánh
này được bắt đầu vào rạng sáng ngày 17 tháng 2 năm 1859 và kết thúc khoảng 10 giờ trưa cùng ngày.
Di tich thành Gia- Định ở Bà Chiểu
Nguyên nhân:
Với mong muốn đánh chiếm nhanh Đà Nẵng, rồi
sẽ "giáng cho Huế một đòn quyết định", để có thể làm chủ
nước Đại Nam; nhưng ý đồ của Liên quân Pháp và Tây Ban
Nha đã
không thể thực hiện được, vì vấp phải sự kháng cự của quân và dân nước ấy.
Bị cầm chân ở Đà Nẵng, tướng Charles Rigault de Genouilly (gọi
tắt là De Genouilly) buộc phải thay đổi kế hoạch, là rút đi hai
phần ba số quân (tức 2.000 người) và 8 trong số 14 chiến thuyền ở mặt trận
này để vào đánh chiếm Gia Định.
Mặc dù được giáo sĩ Pellerin khuyên nên đem quân ra chiếm Bắc Kỳ, vì ở
đó có giáo sĩ và giáo dân Thiên Chúa giáo, và những người tôn phù nhà Lê nổi lên góp sức, nhưng sau khi cân nhắc,
tướng De Genouilly không tán thành..
Theo thư ngày 29 tháng
1 năm 1859 của
viên tướng này gửi Bộ trưởng Hải quân Pháp ở Paris, thì "Sài Gòn nằm trên một con sông mà chiến
thuyền của chúng ta dễ vào, và hễ quân lên bộ thì đánh thành ngay, không phải
lưng cõng, vai mang, băng đồng mệt nhọc. Sài Gòn lại là một vựa thóc. Nhân dân
và binh lính ở kinh thành Huế sống
một phần nhờ gạo Sài Gòn. Đến tháng Ba thì thuyền chở thóc gạo, sẽ kéo buồm từ
Sài Gòn ra Huế. Chúng tôi quyết chặn thóc gạo đó lại..."
Như vậy, việc Pháp chọn mặt trận thứ hai ở Sài Gòn, cũng không
nằm ngoài mục đích muốn chiếm đóng và tìm kiếm lợi lộc từ nước Việt. Và nếu
không thể "đánh nhanh, thắng nhanh" ở Đà Nẵng được, thì Sài Gòn quả là
một địa bàn thuận lợi hơn Hà Nội, bởi ở
đây có một hệ thống sông rạch chằng chịt, nhiều sản vật, nhiều của cải và nhiều
lúa gạo nhất Đại Nam. Cho nên, De Genouilly mong muốn chiếm lĩnh Sài Gòn để có
thể "vừa lập nghiệp, vừa phòng thủ", "vừa hành binh, vừa lưu
thông thương mại dễ dàng". Ngoài việc cắt đứt con đường tiếp tế lương thực
cho Huế như đã ghi trên, thực dân Pháp sẽ có
thêm điều kiện thuận lợi để thực hiện ý đồ làm chủ lưu vực sông Mê Kông, và xa
hơn nữa là phía Bắc....
Diễn biến:
Trên
đường tiến quân:
Từ nhận định trên, ngày 2 tháng 2 năm 1859, tướng De Genouilly đem số tàu và số quân đã kể trên, tiến vào
Nam.
Ngày 11 tháng
2, đoàn tàu chiến Pháp vào sông Cần Giờ. Sau
đó, quân Pháp vừa đi vừa tháo gỡ những chướng ngại vật trên sông và triệt phá
12 đồn trại của quân Việt ở hai bên bờ, nên mãi tới chiều 15 tháng 2, quân Pháp
mới đến được ụ Hữu Bình.
Tức thì, cuộc đấu pháo đã diễn ra dữ dội suốt đêm. Quân Việt
dùng thuyền nhỏ chở đầy thuốc súng và rơm khô, định dùng kế hoả công nhưng bị quân
Pháp biết, sai người lén đốt trước.
Sáng sớm hôm sau, tức ngày 16 tháng
2, bảy tàu chiến Pháp dàn trận rồi ra sức bắn phá cho đến khi
quân Việt phải bỏ chạy và quân Pháp xông lên chiếm được pháo đài.
Tấn công
thành Gia Định:
Thành Phụng theo mô tả trong một sơ đồ quy
hoạch của Pháp năm 1867.
Thất thủ:
Nhờ cho hai tàu nhỏ vào rạch Thị Nghè thám thính, cộng thêm sự chỉ dẫn của giáo
sĩ Lefèbvre, nên các sĩ quan Pháp đã hiểu khá rõ lực lượng và cách bố phòng của
thành Gia Định.
Sáng sớm ngày 17 tháng
2, tướng De Genouilly cho đại bác trên tất cả các tàu chiến bắn
yểm hộ rồi cho một cánh quân đổ bộ.
Admiral Charles Rigault de Genouilly
(1807–73)
Đội quân ấy đi theo con đường mà sau này (1865), Pháp
đặt tên là đường Citadelle rồi dùng chất nổ phá thành. Pháo trên thành
bắn xuống tàu đối phương nhưng không mấy hiệu quả. Và khi đánh thủng được cửa
Đông, quân Pháp dùng thang cao leo vào thành, thì đôi bên liền xông vào đánh
xáp lá cà. Đến khoảng 10 giờ trưa, Hộ đốc Võ Duy
Ninh, đang giữ trọng trách trấn thủ thành, ra lệnh lui quân, bỏ lại
hầu hết súng đạn, thóc gạo và hơn trăm chiến thuyền gỗ trên sông Thị Nghè.
Chạy đến thôn Phước Lý (thuộc tổng Phước Lộc, huyện Tân Bình
xưa) Hộ đốc Võ Duy Ninh và Án sát Lê Từ tự vẫn, còn Đề đốc Trần Trí, Bố chánh
Vũ Thực, Lãnh binh Tôn Thất Năng, nhờ sự yểm trợ của đạo quân ứng nghĩa do Lê
Huy và Trần Thiệu Chính chỉ huy, nên mang quân chạy về được ụ Tây Thới.
Theo A. Thomazi, trong thành Gia Định lúc này có hơn 2.000 quân
với 200 đại bác bằng sắt, bằng đồng, một hải phòng hạm, bảy chiến thuyền,
25.000 kg thuốc súng, tiền bạc trị giá tương đương 130.000 francs, thực phẩm đủ nuôi 8.000 quân trong một năm.
Tuy thắng trận, nhưng thực dân Pháp không
đủ quân để giữ thành, không nhận được sự hỗ trợ từ các giáo sĩ và giáo dân
Thiên Chúa giáo và luôn bị các đội nghĩa quân ngày đêm bám
sát, tìm cách bao vây, nên quân Pháp đã phải quyết định phá hủy thành Gia Định.
Biến thành tro bụi:
Vào ngày 8 tháng 3 năm 1859, tướng De Genouilly cho đặt mấy chục ổ thuốc nổ phá tung nhiều
đoạn trường thành, đốt dinh thự kho tàng bên trong, đốt cả thóc lúa. Kể lại vụ
việc này, sách Địa chí
TP. Hồ Chí Minh, tập I, có đoạn:
Kho
thóc thành Gia Định cháy mãi hai năm mà khói còn nghi ngút. Hai mươi bốn tháng
nắng mưa không làm tắt được đám cháy nào. Quân Pháp cũng cướp giật, đốt luôn nhiều
phố xá thương mãi và thôn xóm dân cư. Và nhà thơ Nguyễn Đình Chiểu đã ghi:
Sau khi phá thành:
Phá tan thành Gia Định xong, De Genouilly chỉ để lại một số quân
đóng giữ ở đồn Nam (đồn Hữu Bình), còn bao nhiêu rút hết xuống các tàu chiến.
Ngày 20 tháng
4 năm 1859, viên tướng trên giao quyền cho Đại tá hải quân Jauréguibery
chiếm giữ Gia Định, rồi lui tàu trở lại mặt trận Đà Nẵng, vì lúc này quân Pháp
ở đó đang bị nguy khốn vì thương vong và dịch bệnh...
Phản ứng và ghi nhận:
Của vua
quan nhà Nguyễn:
Nghe tin Gia Định thất thủ, triều đình Huế vẫn chủ trương để đại quân phòng ngự Đà Nẵng, chỉ
phái thượng thư bộ Hộ Tôn Thất Hiệp mang 15.000 quân vào đóng ở Biên Hòa".
Tổng đốc Long
Tường Trương Văn Uyển một mặt gửi sớ về triều đình báo tin thất
thủ Gia Định, mặt khác ông cũng triệu tập các trấn thủ khác ở An Giang, Định Tường, Hà Tiên hợp sức
chống cự. Tổng đốc Trương Văn Uyển kéo quân tới đồn Lão Sầm, gần chùa Mai Sơn để tấn công nhưng quân Pháp đổ ra bao vây,
quân nhà Nguyễn phải lui về cố thủ Vĩnh Long và trong trận này, chủ tướng của quân
Nguyễn bị trọng thương .
Theo như nhận định của Nguyễn Phan Quang, "một cuộc giải
phóng đất nước đã mở ra" nhưng tướng nhà Nguyễn chỉ huy mặt trận Gia Định
là Tôn Thất Hiệp lại chủ trương "án binh bất động" để "làm nản
lòng địch". Do vậy, thời cơ đánh bật quân xâm lược ra khỏi bờ cõi bị bỏ
qua.
Của nhân
dân Việt:
Quân Pháp tuy đã hạ được thành Gia Định, nhưng phải đối phó với
những đạo quân "ứng nghĩa" hoạt động sôi nổi ở khắp nơi, đêm ngày
phục kích, đột kích, bao vây đối phương. Nhân dân cũng đã tự thiêu hủy nhà cửa,
di tản hết, không hợp tác với Pháp. Ngoài ra cũng có những người dân địa phương
đi lính cho Pháp.
Đại bác của hải quân Pháp, được đúc năm 1868, bên cạnh
những khẩu "Thần uy tướng quân" của quân đội nhà Nguyễn.
Ghi nhận của Pháp:
Sách Địa chí
văn hóa TP. Hồ Chí Minh, tập I, trích lại báo cáo của quân Pháp:
Người Việt Nam tự vệ mạnh mẽ, đường đạn của
họ không phải là không chính xác, tàu La Dragonne bị trúng ba phát đạn, tàu
Avalanche bị 7 phát...
Trước sự kháng cự của quân và dân Việt, đêm 21 tháng 4 năm 1859,
quân Pháp ở đồn Hữu Bình bị thiệt hại khá nặng. Trong một báo cáo gửi về Bộ hải
quân Pháp ở Paris, tướng De Genouilly đã than rằng:
"Bây giờ tôi không biết bằng cách
gì và đến chừng nào cái sự việc Nam Kỳ này sẽ được giải quyết.Không
thể không thừa nhận rằng cuộc chiến tranh với nước này còn khó hơn cuộc chiến
tranh với vương quốc Trung Hoa."
Nhận xét
Ở Gia
Định, bấy giờ tuy có nhiều binh khí, nhưng quân lính không luyện tập, việc võ
bị bỏ trễ nải, cho nên khi quân Pháp ở cửa Cần Giờ tiến lên, quan hộ đốc là Vũ
Duy Ninh vội vàng tự đi các tỉnh lấy binh về cứu viện; nhưng chỉ trong hai ngày
thì thành vỡ...
Lúc
Pháp đến đánh, trong thành Gia Định chỉ có hơn một nghìn quân thủ thành, trong
thành có đủ khí giới, lương thực cho mười ngàn quân đóng giữ trong một năm.
Điều đó chứng tỏ rằng, triều đình thờ ơ với sự phòng vệ. mặc dầu năm sáu tháng
nay Pháp đánh Đà Nẵng, và từ hơn tuần nay đối phương vào Cần Giờ liên tiếp....
Xem thêm
Tham
khảo
·
Nhiều người soạn, Địa chí văn hóa TP. HCM, tập I,
Nhà xuất bản. TP. HCM, 1987.
·
Nguyễn Phan Quang, Việt Nam thế kỷ XIX, Nhà xuất bản TP.
HCM, 2002.
·
Hoàng Văn Lân & Ngô Thị Chính, Lịch sử Việt nam
(1858 - cuối thế kỷ 19) quyển 3, tập 1, phần 1, Nhà xuất bản Giáo dục,
1979.
·
Nhiều người sọan, Lịch sử lớp 11 (nâng cao), Nhà
xuất bản Giáo dục, 2007, tr. 224.
·
Nhiều người soạn, Hỏi Đáp lịch sử (tập 4), Nhà xuất
bản Trẻ, tr. 32-34.
·
Nhiều người soạn, Hỏi đáp về Sài Gòn - TP. Hồ Chí Minh tập
I, Nhà xuất bản Trẻ, 2006, tr. 103
·
Huỳnh Minh, Gia Định xưa, Nhà xuất bản VH-TT, 2006,
tr. 96.
Chú thích
1.
^ Charles
Rigault de Genouilly sinh ngày 12 tháng
4 năm 1807 ở
Rochefort, được phong hàm Đại úy hải quân năm 1834, Đại tá
năm 1848, Chuẩn Đô đốc năm 1854, Phó Đô
đốc năm 1858 (theo Hỏi đáp
lịch sử, tập 4, tr.
13).
3.
^ Xem thêm
phần phân tích vì sao tướng De Genouilly không tấn công ra Bắc của Phạm Văn
Sơn, Việt sử tân biên, quyển
V, tập thượng, Sài Gòn, tr. 76-79.
4.
^ Trích
nguyên văn tiếng Pháp: "...C'est parce que je crois fermement au succès de
l'expédition sur Saigon que je vais me porter sur cette ville. Saigon est un
fleuve accessible à nos corvettes de guerre et à nos transports. Les troupes,
en débarquant, seraient sur le point d'attaque; elles n'auraient donc ni
marches à fournir ni vivres à porter. Cette opération est tout à fait dans la
mesure de leur force physique. Je ne sais si Saigon sera mal ou bien défendu,
tant les rapports des missionnaires au suiet de cette place sont confus et
contradictoires. J'ai à bon droit d'ailleurs perdu toute confiance dans leurs
dires. Mais, quoi qu'il en soit, Saigon est l'entrepôt des riz qui nourrissent
en partie Hue et l'armée annamite et qui doivent remonter vers le Nord; au mois
de mars nous arrêterons ces riz. Le coup porté à Saigon prouvera, d'ailleurs,
au Gouvernment annamite que, tout en gardant Tourane, nous soomes capables
d'une opération extérieure, l'humiliera dans son orgueil vis-à-vis des Rois de
Siam et du Cambodge, ses voisins, qui le détestent et qui ne seraient pas
fâchés de trouver l'occasion de reprendre ce qui leur a été pris."
5.
^ Lược
theo Nguyễn Phan Quang (Việt Nam thế kỷ 19, tr. 270-271). Trong Thư gửi Bộ trưởng Hải quân Pháp ngày 29 tháng
1 năm 1859, De Genouilly viết: "theo dư luận, các thương gia Hồng Kông đang
thúc giục các nhà chức trách Vương quốc Anh ở đấy tổ chức tấn công vào mục tiêu này (Gia Định). Theo tôi,
chúng ta cần phải chận đứng sự xuất hiện của quân Anh trong phạm vi hoạt động
của chúng ta". Ngoài ra, khi chiếm được Nam Kỳ, Pháp sẽ ngược sông Cửu Long tiến chiếm luôn vương quốc Căm Bốt (theo Lịch sử
Việt Nam, sách ở mục tham khảo,
tr. 34).
6.
^ Ụ Hữu
Bình vốn là một đồn nhỏ nằm bên hữu ngạn sông Sài Gòn đắp từ thời chúa Nguyễn
Ánh (1789) và gọi
là đồn Thảo Câu. Sau lại gọi là đồn Giao Khẩu. Năm Minh Mệnh thứ 15 (1834) đổi tên là pháo đài Hữu Bình. Năm Thiệu Trị thứ 7 (1847), cho tu bổ, đắp thêm núi đất và lập riêng xưởng pháo (theo Đại Nam
nhất thống chí, tập
31: "tỉnh Gia Định", mục: "Cửa quan và tấn sở"). Theo
Nguyễn Đình Đầu, đồn còn có tên là đồn Vàm Cỏ, khi quân Pháp chiếm gọi là Fort
du Sud (người Việt dịch là Đồn Nam). Đồn này nằm ở cuối kho Thương cảng, góc sông Sài Gòn với cầu Tân Thuận ngày nay. Đối diện với đồn Vàm Cỏ là đồn Giác
Ngư (hay Dốc Ngư, tục gọi là đồn Cá Trê) đắp năm 1789, sau
đổi là Tả Định, quân Pháp gọi là Fort du Nord (người Việt dịch là Đồn Nam). Đồn
này nằm bên Thủ Thiêm trên bờ tả ngạn sông Sài Gòn (Địa chí văn hóa TP. HCM,
tập 1, tr. 172).
7.
^ Đường
Citadelle, năm 1920, đổi thành đường Luro. Sau 1954, chính
quyền Sài Gòn, Luro đổi thành Cường Để. Năm
1980, lãnh đạo TP. HCM cho nhập bến Bạch Đằng và Cường Để làm một và đổi tên là Tôn Đức Thắng...(Theo Hỏi đáp
về Sài Gòn - TP. Hồ Chí Minh, tập I,
tr. 103)
8.
^ Theo
Trần Văn Giàu, Địa chí văn hóa TP. HCM, tập I (tr.
249) và Lịch sử Việt nam (1858
đến cuối thế kỷ 19), sách dẫn ở mục tham khảo, tr. 35.
9.
^ Dẫn lại
theo Việt Nam thế kỷ XIX (tr.
272). Tổn hại về mặt vật chất, theo GS. Trần Văn Giàu: "Quân Việt đã bỏ
lại trong thành 200 súng đại bác bằng đồng hay bằng gang, 20.000 vũ khí các
loại, 86.000 kg thuốc súng và một số gạo đủ nuôi hàng vạn quân trong cả năm, 9
chiến thuyền đã đóng và đương đóng ở dưới ụ nơi rạch Thị Nghè. Tính tất cả theo
thời giá là 20 triệu quan". (Tổng tập, tập I, tr. 70). Và của Trần Trọng
Kim: "Liên quân vào thành, lấy được 200 khẩu súng đại bác, 8 vạn rưỡi
kilos thuốc súng và độ chừng 18 vạn phật lăng (francs) cả tiền lẫn bạc, còn các
binh khí và thóc gạo thì không biết bao nhiêu mà kể.
10.
^ Theo báo
cáo của De Genouilly ngày 14 tháng
3 năm 1859, lưu tại Kho lưu trữ quốc gia Pháp. KH: BB4-769. Dẫn lại theo Hỏi đáp
lịch sử tập 4, tr. 34.
No comments:
Post a Comment