Trái đất tròn nhưng sao thế giới lại phẳng?
Thứ Hai, 1 tháng 10, 2012
Thế Giới Phẳng (TGP), một thuật ngữ dùng trong tác phẩm “The World Is Flat
– A Brief History of the 21st Century” của Thomas L. Friedman, đã trở thành một
cụm từ quen thuộc từ những năm đầu của thế kỷ 21. TGP ám chỉ sự phát triển toàn
cầu hóa do tác động của các nhân tố liên quan đến kinh tế và kỹ thuật. Từ đó,
các mô hình xã hội, chính trị bị thay đổi và thế giới trở nên phẳng hơn bao giờ
hết khi sự tiếp xúc giữa các cá nhân trở nên dễ dàng và chặt chẽ hơn.
Tại sao thế giới ngày nay lại phẳng chứ không tròn như ta thường biết về
hình dạng trái đất? Theo Thomas L. Friedman, chúng ta hiện hữu trên một trái đất
hình tròn nhưng cái thế giới mà chúng ta sống ngày nay được ngày càng làm phẳng
(flattening).
Tại sao vậy? Phẳng vì những người sống trong thế giới đó ngày càng giao tiếp
với nhau qua kết nối của công nghệ thông tin, vượt qua những rào cản về địa lý,
chính kiến và tri thức.
Một thí dụ điển hình: các công ty đa quốc gia có trụ sở tại Hoa Kỳ có thể
thiết lập những hệ thống cung ứng nhân sự từ những nước xa xôi như Trung Hoa, Ấn
Độ, Nga… Từ các quốc gia này, đội ngũ nhân viên, chuyên viên có thể làm việc trực
tuyến cho công ty mẹ ở cách nửa vòng trái đất.
Đây là quá trình được gọi là ‘Outsourcing’, tạm dịch là tuyển dụng nhân
viên từ nước ngoài để phục vụ cho các công ty đa quốc gia. Outsourcing, trên
danh nghĩa là một sự hợp tác bình đẳng theo hàng ngang nhưng xét về khía cạnh
nhân bản, người ta lại cho rằng đó chỉ là cách thuê mướn tinh hoa từ những đất
nước có nguồn nhân công rẻ như Ấn Độ và Trung
Trung Hoa.
Outsourcing, theo Friedman, là một trong những biến động quan trọng nhất
vào cuối thế kỷ 20 và đầu thế kỷ 21. Công nghệ thông tin đã kết nối loài người
trên trái đất và thế giới ngày càng trở nên phẳng hơn, tạo cơ hội giúp các quốc
gia trở nên phồn thịnh hơn nhưng đồng thời cũng đòi hỏi các quốc gia phải triến
nhanh hơn nếu không muốn bị tụt hậu.
Có đến 10 yếu tố tác động đến việc làm phẳng thế giới mà Friedman gọi là
tác nhân làm phẳng (flattener).
Flattener #1 là sự sụp đổ của bức tường Berlin ngày 9/11/1989. Friedman cho rằng đây là
bước khởi đầu của ý tưởng về ‘cộng đồng thế giới’, từ đó hình thành Liên minh
Châu Âu (European Union) và đồng tiền chung euro. Biến cố này cũng là sự thoái
trào của cuộc chiến tranh lạnh (The Cold War) giữa hai chủ nghĩa Tư bản và Cộng
sản.
Phiên bản hệ điều hành Windows 3.0 được tung ra thị trường ngày 22/5/1990,
chỉ 6 tháng sau khi bức tường Berlin sụp đổ. Kể từ đó, người ta có thể nối máy
tính cá nhân với điện thoại để gửi e-mail qua các nhà cung cấp dịch vụ Internet
(ISP) như CompuServe hoặc America Online. Friedman dùng lối chơi chữ khá thú vị
khi ông đặt tiểu đề: “When the Walls came down and the Windows went up” (Khi Bức
tường [Berlin] sụp đổ và Cửa sổ [Windows] mở ra).
Flattener #2 là sự ra đời của trình duyệt các trang web vào ngày 9/8/1995 do Netscape
tung ra thị trường. Khi đó Netscape chỉ là một công ty khởi nghiệp nhỏ bé tại
Mountain View, Califormia; nhưng đã khiến cả thế giới có thể tiếp cận các trang
web một cách dễ dàng.
Flattener #3 là một cuộc cách mạng các phần mềm (software) thuộc nhiều lãnh vực trong
khi Flattener #4 được mệnh danh là giai đoạn Open-Sourcing qua đó người
sử dụng máy vi tính có thể dùng những ‘nguồn mở’ mà không phải trả một khoản
phí nào cho các công ty cung cấp.
Điển hình cho loại ‘nguồn mở’ là trang web Wikipedia, xuất xứ từ chữ Wikis
(nhanh chóng) của Hawaii. Wikipedia khởi đầu là dự án của Jimmy Wales, người đứng
đầu công ty Internet Bomis.com. Wales chủ trương thành lập một bộ từ điển bách
khoa bằng nhiều thứ tiếng và điều đặc biệt là trang web này luôn luôn ‘mở’ để
người sử dụng có thể hiệu đính từ máy tính của mình. Tính đến tháng 4/2004,
Wikipedia đã vượt qua con số 250.000 bài viết bằng tiếng Anh và 600.000 bài bằng
các ngôn ngữ khác, trong đó có tiếng Việt.
Flattener #5: Outsourcing đã được đề cập đến ở phần trên và Flattener #6 là nhân
tố mang tên Offshoring, tạm dịch là hướng về nước ngoài. Trong khi Outsourcing
nỗ lực tìm nguồn nhân lực tại nước ngoài, Offshoring là tiến trình di dời
nguyên trạng một nhà máy đến một nước khác vì những lý do như giá nhân công rẻ
và giá thành trong việc cung ứng sản phẩm cho thị trường nơi đặt nhà máy sẽ thấp
hơn.
Tiến trình Offshoring (hướng ra nước ngoài) được các công ty đa quốc gia đẩy
mạnh kể từ khi Trung Quốc chính thức gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO)
ngày 11/12/2001. Trung Quốc, Ấn Độ là những thị trường đông dân nên Offshoring
trở thành một chính sách tối ưu trong kinh doanh.
Flattener # 7: Supply-Chaining, mạng lưới cung ứng là một hình thức hợp tác theo chiều
ngang giữa nhà cung cấp, người bán lẻ và người tiêu dùng. Phương pháp này khiến
thế giới trở nên phẳng hơn. Thí dụ hệ thống siêu thị Wal-Mart mua vào 260 tỷ
USD hàng hóa để phân phối qua mạng lưới gồm 108 trung tâm phân phối và phục vụ
3.000 cửa hàng khắp nước Mỹ trong năm 2004. Trên quy mô toàn cầu, khách hàng có
thể ăn món Sushi của Nhật tại Arkansas, cách nhau nửa vòng trái đất.
Flattener #8: Insourcing. Trong khi Supply-Chaining thường được các công ty 'đại gia'
như Wal-Mart thực hiện thì ở một tầm vóc khiêm nhường hơn, các công ty nhỏ áp dụng
chính sách Insourcing. Họ sử dụng những mạng lưới dịch vụ của các công ty khác
như UPS (United Parcel Service) để tiến hành việc kinh doanh. Với 270 phi cơ và
hàng ngàn xe tải, UPS sẵn sàng chuyển một chiếc laptop hỏng hóc đến địa chỉ của
hãng Toshiba để sửa và khi sửa xong, bạn chỉ việc đến cửa hàng USP nhận về.
Flattener #9: In-Forming (tìm kiếm thông tin) góp một phần không nhỏ trong việc làm phẳng
thế giới với các công cụ tìm kiếm các trang web của Yahoo!, Google, MSN
(Microsoft Network)… Theo thống kê năm 2004, Yahoo! đã vượt con số 300 triệu
người sử dụng từ khắp nơi trên thế giới bằng rất nhiều ngôn ngữ khác nhau.
Flattener #10 được Friedman mệnh danh là Steroids. Nếu trong thể thao, Steroid là chất doping,
kích thích sự hưng phấn của vận động viên thì đối với Friedman, Steroids là yếu
tố flattener cuối cùng làm tăng tiến trình ‘phẳng hóa’ của thế giới vào thế kỷ
thứ 21. Đó là những tiến bộ về kỹ thuật số nói chung, riêng trong phạm vi điện
thoại di động, nước Nhật với công ty NTT DoCoMo đã tiến xa hơn Hoa Kỳ trong việc
cung cấp dịch vụ cho khách hàng.
DoCoMo là chữ tắt của ‘Do Communications Over the Mobile Network’ (Liên lạc
qua hệ thống di động) và người Nhật biết đến DoCoMo qua tên ngắn gọn: ‘Bất cứ
nơi nào’. Ngay từ năm 2004, khách hàng tại Nhật đã có thể sử dụng điện thoại di
động qua màn hình video hai chiều, một sự kết hợp nghe-nhìn hoàn hảo.
Minh họa nội dung cuốn sách
"The World Is Flat"
Friedman cho rằng thế giới
đã trải qua 3 giai đoạn có tính cách lịch sử:
(1) Từ năm 1492 khi
Christopher Columbus khám phá ra châu Mỹ đến năm 1800 với sự xuất hiện của các
quốc gia được coi là cường quốc;
(2) Từ năm 1800 đến 2000 với
sự ra đời của động cơ hơi nước, giao thông đường sắt và sự hình thành của các
công ty đa quốc gia; và
(3) Từ năm 2000 với sự bùng
nổ về công nghệ thông tin, mỗi cá nhân được kết nối với nhau qua mạng lưới cáp
quang toàn cầu. Từ giai đoạn sau cùng này, ‘hệ thống thế giới phẳng’ đã được
hình thành.
Một số các nhà phê bình cho
rằng Friedman đã quá đơn giản hóa khi phân tích 3 giai đoạn lịch sử của thời kỳ
cận đại. Tác giả hình như chỉ quan tâm tới thế giới kinh doanh và vai trò của
các đại công ty mà quên đi những thực tế vô cùng phức tạp khác của thế giới như
vai trò của các quốc gia, các lực lượng xã hội hay tôn giáo.
Friedman cho rằng hệ thống
Thế Giới Phẳng phát sinh tiến trình Toàn cầu hóa. Giả sử thế giới này biến
thành một thị trấn thì châu Âu sẽ là một viện dưỡng lão, châu Mỹ Latin là một
khu phố sinh động nhưng chỉ hoạt động về đêm, châu Phi là khu ổ chuột còn Ả Rập
là một khu tối tăm mà ít người bên ngoài muốn thâm nhập … Không thấy tác giả nói
về châu Á và bắc Mỹ trong cái thị trấn giả tưởng đó.
Có người lại cho rằng
Friedman đã có sự lẫn lộn giữa quá trình toàn cầu hóa với quá trình ‘Mỹ hóa’
(Americanisation). Điều này cũng dễ hiểu vì tác giả là một nhà báo Mỹ, làm việc
cho tờ New York Times và đã có đến 3 lần đoạt giải thưởng Pulitzer về báo chí.
Friedman có khuynh hướng đề cao nước Mỹ và coi đây là một kiểu mẫu phát triển
đúng đắn nhất. Đó cũng là lý do khiến người ta thường khó phân định đâu là quá
trình toàn cầu hóa và đâu là quá trình Mỹ hóa.
Friedman thường tiếp xúc với
những chuyên gia thuộc tầng lớp ưu tú tại các nước nên ông có thể ngộ nhận ở
đâu người ta cũng nói cùng một thứ ngôn ngữ, cũng sống và làm việc giống nhau.
Chắc chắn khi bước ra khỏi ‘tháp ngà của các thành phần ưu tú’ người ta sẽ đối
mặt với những thực tại khốn khổ của sự nghèo đói, thất học và phân hóa xã hội của
khu vực đông hàng tỷ người được mệnh danh là thế giới thứ ba này.
Friedman là người theo lý
thuyết ‘tân tự do kinh tế’. Ông kêu gọi các nước nghèo thuộc thế giới kém phát
triển hãy ‘tự do hóa kinh tế’, đơn giản chỉ vì
đó là cách duy nhất và bền vững nhất để đưa một đất nước thoát khỏi tình
trạng nghèo đói.
Thomas L. Friedman, tác giả
"The World Is Flat"
Thế giới phẳng và Toàn cầu
hóa khiến cho các xã hội và nền văn hóa khác nhau giao thoa trực tiếp với nhau
nhiều hơn và kết nối con người lại gần với nhau hơn, nhưng Friedman cũng phải
nhìn nhận sự xuất hiện của những lực cản gây trở ngại trong nỗ lực làm phẳng thế
giới.
Trong Chương 13 nói về ngày
9/11 và ngày 11/9 (11/9 Versus 9/11), Friedman cho rằng đó là 2 ngày trọng đại
nhất trong lịch sử của thế giới phẳng. Ngày 9/11/1989 bức tường ngăn cách Đông
và Tây Berlin sụp đổ sau khi được xây dựng vào năm 1961 tượng trưng cho cuộc
chiến tranh lạnh. Ngược lại với những con số trên, ngày 11/9/2001 nước Mỹ bị lực
lượng cực đoan Hồi Giáo Al Qaeda tấn công khủng bố vào New York, tượng trưng
cho cuộc chiến khủng bố vào tiến trình Mỹ hóa.
Theo ông, sở dĩ có sự điên
cuồng chống Mỹ của khối Hồi Giáo cực đoan ngày 11/9 là vì ‘người ta đã quá gần
gũi với nhau [trong Thế giới phẳng] nên rất dễ đem so sánh mình [Hồi Giáo] với
người khác [nước Mỹ]’.
Nhiều người cho rằng giải
thích như vậy là chưa thỏa đáng và cũng chưa hiểu đúng về lịch sử văn minh của
các nước Ả Rập.
Trong Chương 12: Lý thuyết
Dell về ngăn ngừa xung đột (The Dell Theory of Conflict Prevention) Friedman
cho rằng ‘không có hai quốc gia nào cùng nằm trong một dây chuyền cung ứng toàn
cầu, như dây chuyền Dell chẳng hạn, sẽ gây chiến với nhau, chừng nào họ vẫn còn
ở trong cùng dây chuyền đó’ (Dell là một trong những hãng sản xuất máy tính lớn
nhất Hoa Kỳ).
Lý thuyết này hoàn toàn
không đúng một cách tuyệt đối. Thực tế đã chứng minh, ở tổ chức WTO, các quốc
gia luôn tính toán hơn thiệt về cái giá của sự xung đột thương mại. Chẳng hạn
tranh chấp giữa Hoa Kỳ và Trung Hoa, nếu
thấy có lợi họ vẫn đối đầu với nhau, cho
dù giữa hai nước đã có những mối quan hệ thương mại hay những dây chuyền cung ứng
như thế nào đi nữa.
Điều nghịch lý cuối cùng nằm
ngay trong hình ảnh của bìa sách. Phải chăng Thế Giới Phẳng của Friedman sẽ dẫn
đến việc hai chiếc tầu sẽ trôi xuống vực thẳm trước mặt vì trái với lý lẽ thường
tình về việc trái đất có hình tròn chứ không phẳng?
Bìa sách "The World Is
Flat"
Chủ tịch tập đoàn Microsoft,
Bill Gates, đưa ra một nhận xét đáng suy nghĩ: “Thế giới ngày càng nhỏ đi,
nhưng có phải nhờ thế mà chúng ta nhìn thấy hết được điều kiện sống của mọi người
không? Hay là thế giới vẫn còn rộng lắm, đến nỗi chúng ta vẫn chưa thể thấy hết
hoàn cảnh nghèo khổ của người khác”.
Xin mượn lời kết của Bill
Gates: “Tôi sợ rằng sẽ chỉ có một nửa thế giới trở nên phẳng và tình trạng đó sẽ
khó thay đổi”.
***
(Trích Hồi Ức Một Đời Người
– Chương 10: Thời xuống lỗ)
Hồi Ức Một Đời Người gồm 9
Chương:
Chương 1: Thời thơ ấu (từ Hà
Nội vào Đà Lạt)
Chương 2: Thời niên thiếu
(Đà Lạt và Ban Mê Thuột)
Chương 3: Thời thanh niên
(Sài Gòn)
Chương 4: Thời quân ngũ (Sài
Gòn – Giảng viên Trường Sinh ngữ Quân đội)
Chương 5: Thời cải tạo (Trảng
Lớn, Trảng Táo, Gia Huynh)
Chương 6: Thời điêu linh
(Sài Gòn, Đà Lạt)
Chương 7: Thời mở lòng (những
chuyện tình cảm)
Chương 8: Thời mở cửa (Bước
vào nghề báo, thập niên 80)
Chương 9: Thời hội nhập (Bút
ký những chuyến đi tới 15 quốc gia và lãnh thổ)
Tác giả bắt đầu viết chương
cuối cùng mang tên… Thời xuống lỗ (thập niên 2000 cho đến ngày xuống lỗ)!
***
7 Comments on Multiply
tangtinhtinh2 wrote on Apr
16, '11
Thế giới vẫn cứ cong :D. Nếu
phẳng, khoảng cách giữa các múi nhấp nhô còn lộ hơn nữa.
Người ta từng cho rằng quyết
định luận kinh tế của Các Mác "đối lập" với quyết định luận văn của
Marx Weber nhưng rồi nhận thấy đó là hai cách tiếp cận hiểu biến đổi xã hội
khác nhau nhưng bổ sung cho nhau. Giờ mình có thể xem tác phẩm Thế giới phẳng về
tác động của công nghệ như một góc tiếp cận mới không bác nhỉ. Thực sự công nghệ
đang can thiệp cực kỳ lớn vào đời sống nhân loại. Tác phẩm này gợi cho chúng ta
tư duy tiếp...
nguyenngocchinh wrote on Apr
16, '11
tangtinhtinh2 said “Thế giới
vẫn cứ cong :D. Nếu phẳng, khoảng cách giữa các múi nhấp nhô còn lộ hơn nữa.”
Như đã trình bày trong bài
viết, tôi hoàn toàn không tin tưởng một số lập luận của Thomas Friedman cho dù
10 flatteners ông đưa ra là những yếu tố của thực tế. Thế giới chỉ phẳng ở một
phần nào đó thôi, vẫn còn những khu vực trũng trong thế giới thứ 3, thậm chí
trong cả thế giới thứ từ thứ 3 tiến dần sang thứ 2 là các nước đang phát triển,
trong đó có cả Việt Nam.
tangtinhtinh2 wrote on Apr
16, '11
À, em đồng ý với ý kiến rằng
tác giả đã để quan điểm Mỹ hoá chi phối mạnh mẽ quá khi dự báo phát triển xã hội.
Thực ra quan điểm đó tự nó đã mang chất phân tầng xã hội mạnh mẽ, thậm chí là
không có hướng xoá bỏ, giảm thiểu phân tầng. Sự PHẲNG chỉ có thể giới hạn ở chỗ
xoá phần nào ranh giới xã hội về mặt địa lý, tạo điều kiện cho toàn cầu hoá văn
hoá (cái này còn nhiều tranh cãi, thậm chí có dự báo một xu hướng ngược lại là
các nỗ lực bảo thủ văn hoá cũng gia tăng). Không dễ dàng thế với toàn bộ đời sống
vì công nghệ có thể tạo đột phá nhưng nỗ lực làm chủ, chiếm hữu lợi ích vẫn là
cái thuộc về con người.
andropause wrote on Apr 16,
'11
Cám ơn anh Chính đã làm một
review rất hay về quyển này. Trước kia em có đọc quyển Xe Lexus và cành Olive cũng
của Friedman. Em chỉ nhớ chi tiết các quỹ đầu tư như con bạch tuộc sẽ nuốt hết
tất cả. Bữa nào rảnh anh review quyển này luôn nha.
nguyenngocchinh wrote on Apr
18, '11
Về cuốn "The Lexus and
the Olive Tree" của Friedman xin hẹn một dịp khác sẽ review.
Sự nghiệp sáng tác của
Friedman cũng chỉ mới có 4 cuốn sách. Tác phẩm đầu tay của ông là cuốn "From
Beirut to Jerusalem" (1989), kế đến là "The Lexus..." (1999),
"Longitudes and Attitudes" (2002) và cuối cùng là "The World Is
Flat" (2005).
songhong wrote on Apr 18,
'11
Cho rằng văn minh khoa học vật
chất cơ giới có làm cho thế giới phẳng lỳ đi nữa, lòng người muôn đời vạn nẻo vẫn
cong cong...
No comments:
Post a Comment