Góp nhặt buồn vui (2/7)
Chợ trời
- Mại dô… Mại dô… Đồng hồ mười
hai trụ đèn, không người lái, hai cửa sổ… Xem thử đi các đồng chí… Cái đồng hồ
này đáng giá cả một gia tài, nhưng bây giờ chỉ bán với giá ủng hộ…
- Chụp ảnh lấy liền chỉ mất
30 giây bằng máy Polaroid tối tân của Mỹ… Chụp đầy đủ cả bộ Đạp-Đổng-Đài để làm
kỷ niệm… Chỉ còn một ít giấy ảnh, chụp ngay kẻo hết... Giá chỉ một ngàn đồng Ngụy
một tấm…
Vài chú bộ đội tần ngần dừng
chân đứng lại, một chú thắc mắc:
- Chụp 30 giây là thế nào?
- Chỉ sau 30 giây là đồng
chí có một tấm ảnh bên cạnh xe đạp, đồng hồ đeo trên tay và radio đeo bên nách…
Chụp đi đồng chí rồi gửi về Bắc làm kỷ niệm, chỉ mất có 1 đồng tiền mới, không
có tiền mới thì trả tiền Ngụy cũng được!
‘Đạo cụ’ của anh thợ chụp
hình gồm chiếc xe đạp, cái vỏ radio bằng da và nếu người chụp không có đồng hồ
anh ta sẵn sàng cho mượn để thực hiện một bộ sưu tập Đạp-Đổng-Đài như quảng
cáo.
Mặt hàng ăn khách nhất ở chợ
trời là 3 món Đạp, Đổng, Đài, được đánh giá là ‘đỉnh cao’ của sự sung túc theo
tiêu chuẩn người miền Bắc. Đồng hồ họ thích loại có ‘cửa sổ’, một cửa sổ thì có
ngày, hai cửa sổ thì có cả ngày lẫn thứ nhưng không biết họ có hiểu những chữ
Mon, Tue, Wed... hay không.
Radio thì ở miền Nam hầu như
gia đình nào cũng có, nào là Sony, National, Zenith... có đủ cả AM lẫn FM. Tình
thế đã thay đổi nên nhu cầu nghe radio không còn cần thiết, cách tốt nhất là
đem ra chợ trời bán lấy tiền mua gạo. Xe đạp thì Sài Gòn cũng không hiếm và chạy
đầy đường, kiểu cách thì đa dạng không như xe Phượng Hoàng của Trung Quốc vốn
lâu nay làm chúa đường phố Hà Nội.
Chú bộ đội hóng chuyện dân
chợ trời
Chợ trời là ‘nền kinh tế mới
nổi’ trong thời kỳ Sài Gòn vừa đổi chủ. Chợ trời, ve chai, lạc soong nở rộ khắp
hang cùng ngõ hẻm. Bụng đói nên mọi người phải ra đường kiếm kế mưu sinh. Trong
hàng ngũ dân chợ trời, những người chân chính kiếm sống gồm đủ thành phần. Người
ta đồn ca sĩ Thái Thanh đi bán xôi ở khu vườn hoa Công lý, nhạc sĩ Hoài Bắc (Phạm
Đình Chương) ra chợ trời Sài Gòn. Thế là gần như ban Thăng Long xuống đường hợp
ca bản… chợ trời!
Nhà văn Nguyễn Thụy Long với
tác phẩm nổi tiếng Loan Mắt Nhung vốn hiền lành là thế nhưng cũng phải chạy chợ
trời để nuôi con khi bị vợ bỏ. Nguyễn Thụy Long tâm sự: “Ra chợ trời có nhiều
mánh kiếm ăn nhưng tôi chẳng được ‘quý phái’ như nhiều tay chợ trời khác. Như
ký giả Hồng Dương buôn bán vàng ở chợ Lê Thánh Tôn, vải vóc, quần áo cũ hay
sách báo lậu, môi giới ăn hoa hồng. Tôi cũng là dân chợ trời nhưng mua đi bán lại
vài ba cái bù loong dỉ nên rất là đói rách…”
Nhà giáo vì ‘mất dậy’, ‘vô
lương’ nên phải đứng chợ trời. Công chức mất sở làm phải ra chợ trời còn sĩ
quan ‘ngụy’ bận đi cải tạo... Từ xưa, trong mắt số đông người miền Nam, chợ trời
đồng nghĩa với sự lừa đảo, dối trá, ma lanh, láu cá. ‘Dân chợ trời’ là một cụm
từ miệt thị chỉ những tay mua bán theo cơ hội, thời cơ nhưng trong thời điêu
linh, Sài Gòn biến thành một chợ trời khổng lồ, trong đó đủ các thành phần xã hội,
thượng vàng hạ cám. Tất cả chỉ vì miếng ăn, có cái tọng vào họng là được, bất kể
sang hèn.
Chợ trời là một hiện tượng nở
rộ tại Sài Gòn trong thời điêu linh, kể từ sau 30/4/1975. Về mặt kinh tế, những
nơi nào có nhu cầu mua-bán thì ở đó có chợ trời. Tuy nhiên, xét cho cùng, chợ
trời thời điêu linh là một hình thức tự phát khi nhu cầu của người miền Nam cần
bán những mặt hàng được coi là không còn cần thiết trong tình hình mới gặp nhu
cầu của người mua là những người đến từ phương Bắc, họ săn nhặt những mặt hàng
lạ còn sót lại từ thế giới tư bản niền Nam.
Bước vào khu vục chợ trời, bạn
sẽ được chào đón bằng câu: ‘Có gì bán không anh?’. Nhiều người tỏ vẻ bất bình
trước câu hỏi sỗ sàng đó, có người lại trả đũa một cách khó chịu: ‘Tôi bán tôi,
anh có mua không?’. Sau này, không ngờ câu hỏi cay cú đó lại được sử dụng ở các
chợ người, hay còn gọi là ‘chợ lao động’.
Cán binh bên những chiếc xe
đạp thồ trước dinh Độc Lập
Ở gần khu vực tôi sinh sống
có chợ trời Lăng Cha Cả. Chợ buôn bán đủ các loại mặt hàng, từ ‘thượng vàng’ đến
‘hạ cám’. Tại đây, tôi đã từng đem bán cái nhẫn tốt nghiệp United States
Defense Language Institute và chiếc quần jeans có cái nhãn Levi’s gắn bên cạnh
túi. Bán được 2 món đồ thấy nhẹ hẳn người vì không còn ‘tàn dư Mỹ Ngụy’ trên
người mà lại có tiền cho vợ con đong gạo ‘bông cỏ’, mua khoai lang sùng, khoai
mì chạy chỉ và cả ‘cao lương’ tức hột bo bo cứng như đá để độn cơm. Thật đúng
là thời ‘cao lương mỹ vị’ đến độ ‘cao lương’ trở thành món tầm thường mà ai cũng
ngán. Phải nói là ngán ngẩm mới đúng.
Nhà văn Hoàng Hải Thủy vốn
là người rất ít khi làm thơ nhưng chợ trời đã khiến ông ‘tức cảnh’ với những
dòng dưới đây:
Xem đồ ta, ngắm
đồ người cho vui
Tìm vui chỉ thấy ngậm ngùi
Vỉa hè này những khóc cười bầy
ra
Lạc loài áo gấm, quần hoa
Này trong khuê các, sao mà đến
đây?
Chợ bầy những đọa cùng đầy
Vàng phơi nắng quái, ngọc vầy
mưa sa
Bán đồ toàn những người ta
Mua đồ thì rặt những Ma cùng
Mường
Chợ Trời hay Chợ Đoạn Trường
Đầu âm phủ, cuối thiên đường
là đây!
Ở chợ trời, người bán nhiều
hơn người mua, dĩ nhiên đa số người mua là những ‘Ma’ cùng ‘Mường’, họ là những
từ phương xa đổ vào thành phố. Họ là những chiến binh chất phác, chân quê, ‘xẻ
dọc Trường Sơn đi cứu nước’ và khi được đặt chân lên Hòn Ngọc Viễn Đông họ ngỡ
ngàng như trong mơ, hàng hóa phong phú như ở các nước… Đông Âu!
Bên cạnh những chiến binh
chân chất là những anh bộ đội có tính ‘sĩ diện hão’. Hỏi anh ngoài Bắc có ‘ti
vi’ không, anh trả lời như một cái máy ghi âm Akai: “Thứ đó chạy đầy đường”.
Hình như, theo sự hiểu biết của anh, TV là một loại xe Honda nên nói liều là…
chạy đầy đường!
Quà từ Sài Gòn mới giải
phóng
Đến khi thân nhân ở nước
ngoài gửi quà về Việt Nam qua sân bay Tân Sơn Nhất và bưu điện đường Hai Bà
Trưng lại phát sinh một nghề mới, nghề chợ trời mua thu gom đồ. Họ bám lấy người
đi lãnh đồ như ruồi, không tiền đóng thuế cho hải quan, họ tình nguyện đóng thuế
giùm, miễn là bán lại đồ cho họ.
Tôi đã chứng kiến nhiều cảnh
cười ra nước mắt ở chỗ lãnh đồ gửi từ Mỹ về. Trong thùng đồ gửi về có một cây
thuốc lá Pall Mall. Cây thuốc thơm tho đã nằm trên bàn kiểm hàng, thủ tục thuế
má cũng đã đóng đủ cả chỉ còn việc người lãnh đồ chờ nhận. Tuy nhiên, nhân viên
Hải quan (quan thuế) cho biết rằng thân nhân bên Mỹ đã gửi đồ một cách… phạm
pháp. Người lãnh đồ thắc mắc, hồi hộp hỏi:
- Thưa… trong những gói thuốc
này có… héroin hay sao?
- Không, nhưng nhà nước xử
nhẹ thôi, sẽ mua lại với giá chính thức, và cho lại anh một gói hút lấy thảo gọi
là tình nghĩa với bà con.
Người lãnh đồ sống trong tâm
trạng của kẻ đi ‘xin’ và được ‘cho’ những gì… nhà nước không cấm. Thuốc Pall
Mall vẫn bầy bán trên lề đường Đồng Khởi, hồi xưa gọi là Tự Do. Người ta mới hiểu
ra, thuốc lá tịch thu ở chỗ lãnh đồ có chân chạy ra đường Đồng Khởi.
Hàng từ ngoại quốc gửi về, nằm
trong kho, người nhận quà được giấy báo, đôi khi hỡi ơi, chỉ còn thùng bị rút
ruột hoặc bị đánh tráo. Vải từ bên Mỹ gửi về cho thân nhân ở quê nhà lại dệt ở
Việt Nam, nhà máy dệt Nam Định chẳng hạn. Gặp những chuyện đó chỉ có nước cắn
răng chịu trận. Thân phận con kiến sao kiện được củ khoai.
Chuyện đó xảy ra hàng ngày
nên không còn là chuyện la. Người ta nói rằng có nhân viên hải quan làm việc một
năm trời, đồng lương ba cọc ba đồng mà xây nổi nhà cao tầng giữa thành phố. Rồi
giai cấp mới làm kinh doanh qua việc nuôi chó bẹc giê kiếm lời. Một giai cấp
nhà giầu mới ra đời, người ta chăm sóc chó, cho chó ăn cả ký lô chả quế, ăn phở
tái nạm gầu.
Lời đồn đại về lối sống của
giai cấp mới này nhiều vô số kể, nhưng tôi không thể tin hết nếu chưa kiểm chứng.
Trong hồi ức này những điều tôi viết ra đều đã được kiểm chứng và đúng là sự thật.
Tôi không “bắt” ai phải tin hay nghĩ gì khác.
Cái cột đèn trong thành phố
nó bị trồng cứng xuống lề đường nên đành đứng nguyên một chỗ, còn đồ Mỹ có
chân, nó chạy ra chợ trời! Nồi cơm điện, bàn ủi, hay đổng-đài nó có thể chạy ra
đến chợ trời Huỳnh Thúc Kháng, Tôn Thất Đạm. Nơi đây người ta bán chúng với bất
cứ giá nào, dân chợ trời mua tùy theo túi tiền có sẵn và người mua về bao giờ cũng
vui vì có được món hàng mà mình ao ước!
Hình chụp trước Dinh Độc Lập
Chợ trời thuốc tây lớn nhất
Sài Gòn trải dài suốt một con đường bên hông chợ Tân Định. Người ta có thể tìm
mua đủ các loại tân dược tại đây, từ những viên thuốc cảm, sổ mũi, nhức đầu cho
đến thuốc ‘đặc trị’ huyết áp, tiểu đường, thấp khớp – cái thì còn ‘đát’ nhưng
có cái hết ‘đát’ từ mấy năm về trước. Nguồn hàng có xuất xứ đa dạng: thuốc từ
các viện bào chế trước 1975, thuốc từ các nước ‘xã hội chủ nghĩa anh em’ và sau
này còn có cả thuốc từ các nước tư bản do thân nhân từ nước ngoài gửi về.
Nguồn thuốc gửi về có đến
90% tìm đường ra chợ trời vì người nhận thuốc không phải để uống mà để bán đi lấy
tiền lo cơm áo hàng ngày. Người ta quan niệm, chống đói quan trọng hơn chống bệnh
tật gấp nghìn lần. Thân nhân ở nước ngoài được báo là cứ gửi thuốc về, mặt hàng
này có giá rất cao nếu so với quần áo, vải vóc, mỹ phẩn, kẹo bánh. Hơn nữa, trọng
lượng lại rất nhẹ cân nếu so với các ‘hàng viện trợ’ khác, đỡ tốn cước phí đối
với người gửi.
Từ Mỹ, từ Pháp cũng xuất hiện
những công ty của người Việt chuyên gửi thuốc tây về Việt Nam với danh sách các
loại thuốc ‘hot’ nhất, có nghĩa là bán được nhiều tiền nhất trên thị trường chợ
trời. Tại Sài Gòn có cả một hệ thống thu mua mặt hàng thuốc tây, họ là dân chợ
trời nhưng đến tận nhà. Hệ thống chân rết này bắt đầu từ những tay ‘cò’, có mặt
tại khu lãnh hàng trên phi trường Tân Sơn Nhất hay bưu điện, thấy ai lãnh thuốc
là xin địa chỉ đến tận nhà để mua, vừa kín đáo lại vừa an toàn, không sợ công
an ‘vồ’.
Dân chợ trời thuốc tây cũng
xuất thân đủ mọi ngành nghề: từ ông dược sĩ chính hiệu bị mất sở làm đến anh sỹ
quan ngụy vừa tốt nghiệp cải tạo, từ tên chuyên nghiệp mánh mung đầu đường xó
chợ đến kẻ trong túi không có tiền uống cà phê cũng ra chợ trời buôn nước bọt.
Họ đứng ra làm trung gian, dẫn mối.
Bạn cải tạo của tôi ra chợ
trời kiếm ăn cũng không ít. ‘Tổng hành dinh’ của đám chợ trời chúng tôi là nhà
Nam ‘đầu bạc’ ở đường Hai Bà Trưng, ngay chân Cầu Kiệu, nên rất gần với chợ trời
thuốc tây trên đường Nguyễn Hữu Cầu, bên hông chợ Tân Định.
Nam vốn là bác sĩ quân y,
khi đi học tập về sống chung với ca sĩ Phương Hồng Quế và mở phòng mạch trên đường
Triệu Quang Phục trong quận 5, Chợ Lớn. Căn nhà mặt tiền đường Hai Bà Trưng vốn
là của gia đình Quế nên được đám bạn chọn là nơi ra vào từ chợ trời.
Thuốc tây thu gom ở chợ Nguyễn
Hữu Cầu được gửi tạm tại đây trước khi sang tay, mua đi bán lại. Mỗi khi bác sĩ
Nam cần thuốc cho phòng mạch cũng đều nhờ anh em chợ trời săn lùng, anh em
không ra chợ trời Nam cũng sẵn sàng mua ủng hộ mỗi khi có thuốc tây từ nước
ngoài gửi về làm quà. Phần tôi thỉnh thoảng cũng có chút quà nên nhờ Nam mua
giúp. Tôi hiểu, những lọ vitamin nếu đem ra chợ trời bán sẽ bị chê ỏng chê eo
nên hễ có là tôi nhờ Nam mua… ủng hộ!
Nhóm chợ trời thuốc tây
chúng tôi gồm đủ thành phần đã tốt nghiệp ‘đại học cải tạo’: Huệ (sĩ quan Hải
quân… mắc cạn), Cường ‘điếc’ (pháo binh Thủy quân Lục chiến nên tai bị nghễnh
ngãng vì tiếng súng), chú Định (dân Quốc gia Hành chính, đã từng là phó quận
nay là phó thường dân chợ trời), Quyền (Giảng viên trường Sinh ngữ Quân đội bị…
‘mất dậy’)…
Riêng tôi được miễn ‘công
tác ra chợ trời thuốc tây kiếm sống’, thay vào đó là chân ‘gia sư’ kèm Anh Văn
cho Phương Hồng Quế, Phương Dung, Thu Hiền và một số bạn bè của Quế cũng như
con cái của các bạn cải tạo. Ông thầy ngày một đông học trò nên cuộc sống cũng
có phần dễ thở trong suốt thời điêu linh.
Tan chợ, anh em thường tụ họp
tại Hai Bà Trưng, thỉnh thoảng vào cuối tuần lại chung tiền tổ chức ‘giải lao’
sau những ngày ‘hành sự’ tại chợ Nguyễn Hữu Cầu. Tết Trung Thu Quế lại còn tổ
chức cho con cái ‘cái bang’ về Hai Bà Trưng đốt lồng đèn, ăn bánh Trung thu…
Tết Trung Thu 1983 tại nhà
Phương Hồng Quế
Giờ thì anh em cải tạo, người
nào cũng ‘sáu, bẩy bó’, lưu lạc bốn phương, kẻ ở lại trong nước, người đã ra nước
ngoài. Ngồi viết lại chuyện chợ trời để nhớ lại một thời điêu linh.
***
Bình luận trên FB:
***
(Trích Hồi Ức Một Đời Người,
Chương 6 – Thời điêu linh)
Hồi Ức Một Đời Người gồm 9
Chương:
Chương 1: Thời thơ ấu (từ Hà
Nội vào Đà Lạt)
Chương 2: Thời niên thiếu
(Đà Lạt và Ban Mê Thuột)
Chương 3: Thời thanh niên
(Sài Gòn)
Chương 4: Thời quân ngũ (Sài
Gòn – Giảng viên Trường Sinh ngữ Quân đội)
Chương 5: Thời cải tạo (Trảng
Lớn, Trảng Táo, Gia Huynh)
Chương 6: Thời điêu linh
(Sài Gòn, Đà Lạt)
Chương 7: Thời mở lòng (những
chuyện tình cảm)
Chương 8: Thời mở cửa (Bước
vào nghề báo, thập niên 80)
Chương 9: Thời hội nhập (Bút
ký những chuyến đi tới 15 quốc gia và lãnh thổ)
Tác giả còn dự tính viết tiếp
một Chương cuối cùng sẽ mang tên… Thời xuống lỗ (thập niên 2000 cho đến ngày xuống
lỗ)!
***
9 Comments on Multiply
nguoigiaonline wrote on Jun
9, '11
"Tiến về Sài Gòn, ta
vét sạch Sài Gòn!" và hơn cả thế...
biennho221 wrote on Jun 9,
'11
BÀI NÀY HAY QÚA ... vào...
vơ… vét... về...
THANKS ANH
mrlongxuyen wrote on Jun 9,
'11
Một thời để... nhớ, khổ
nhưng có rất nhiều kỷ niệm. Hôm nào anh "dắt" bà con đi chợ trời ở Mỹ
một bữa, mấy chợ trời lớn như ở Austin TX chẳng hạn.
duongkhue wrote on Jun 9,
'11
nguyenngocchinh said “Từ Mỹ,
từ Pháp cũng xuất hiện những công ty của người Việt chuyên gửi thuốc tây về Việt
Nam với danh sách các loại thuốc ‘hot’ nhất”
Trong thập niên 80, có một số
dược sĩ Việt ở California làm ăn bất chính bằng cách đổi food-stamp (phiếu mua
thực phẩm của liên bang cho người nghèo) lấy dược phẩm để gửi về VN. Sau những
người này bị FBI điều tra, truy tố, và vào tù.
andropause wrote on Jun 10,
'11
Công nhân trí nhớ anh tốt thật!
Anh Chinh ghi nhận đầy đủ tất cả hình ảnh và cảm xúc của 'chợ trời'. Hình như hồi
có vụ 'nạn kiều' TQ, bà con người Hoa ra đi bán đồ nhiều lắm.
thahuong82 wrote on Jun 10,
'11
Bài viết về chợ trời cũng
như bài về xứ "bụi mù trời" của anh vừa hóm hỉnh vừa chính xác khiến
tôi cảm thấy bồi hồi xúc động vì tôi cũng đã có ít nhiều liên quan đến nó. Sau
khi đã tốt nghiệp "đại hộc máu" năm 80 như thế kể cũng giỏi quá vì có
anh đến trên 15 năm vẩn còn chưa xong, tôi cũng là một nhân tố trong cuộc đổi đời,
cũng lê la chạy ăn từng bửa toát mồ hôi khu thuốc Tây Tân Định cũng có tôi góp
mặt....
penseedl wrote on Jun 10,
'11, edited on Jun 10, '11
Việt Nam - sau 30.4.1975 thì
hầu như gia đình nào còn kẹt lại đều "được thưởng thức" thời điêu
linh này!.
Ngoài chợ thuốc tây ở Tân Định
thì chợ Huỳnh Thúc Kháng-Hàm Nghi-Chợ cũ là nơi tập trung của nhiều thành phần
dân trung lưu và có chút kiến thức về thuốc men. Gia đình của Pensée cũng ngồi
lề đường, trước tòa án thành phố, "phe" thuốc tây đủ kiểu..., nhớ lại
quả là phải "cám ơn" ... và ... , "tài tình" thật, cũng
vui!.
nguyenngocchinh wrote on Jun
13, '11
Tôi vừa nhận được email của
Thu Hiền, cháu gái của ca sĩ Phương Hồng Quế và cũng là học trò của tôi trong thời
điêu linh. Nội dung như sau:
"Cam on thay Chinh voi
nhung dong tam su that la gian di va chan that....
Con muon thay biet rang be
Hien luc nao cung ghi nho va qui trong cong on thay...... neu khong duoc thay
diu dat va day do thi chac rang con se khong co duoc ngay hom nay!!!
Con rat la vui mung khi duoc
gap lai thay va thay thay van tuoi vui, phong do nhu ngay nao.
Chuc thay luon duoc vui ve
va hanh phuc!!!
Be Hien.
nguyenngocchinh wrote on Aug
2, '11
'Góp nhặt buồn vui thời điêu
linh: Chợ trời' đã đăng trên Người Việt Boston:
No comments:
Post a Comment