Nhà Trần hoặc Trần triều (Hán-Nôm: 家陳
・陳朝, nhà Trần • Trần
triều, 1225-1400)
Nhà Trần (1225-1400)
Nhà Trần hoặc Trần triều (Hán-Nôm: 家陳 ・陳朝, nhà
Trần • Trần triều) là triều đại quân
chủ phong
kiến trong lịch sử Việt Nam, bắt đầu khi Trần
Cảnh lên ngôi vào năm 1225, sau
khi được Lý Chiêu Hoàng truyền ngôi. Những năm
đầu tiên, Trần Cảnh còn nhỏ tuổi, toàn bộ quyền hành của nhà Trần đều do một
tôn thất vai chú của Trần Cảnh là Trần Thủ Độ nắm quyền.
Trong giai đoạn nắm giữ quyền lực, nhà Trần vẫn đóng đô ở Thăng
Long - kinh đô triều cũ, tiếp tục mở rộng và phát triển sự hưng
thịnh có từ đời nhà Lý.
Về chính sách chính trị, các hoàng đế nhà Trần cũng
xây dựng bộ máy nhà nước hoàn thiện hơn so với nhà Lý, họ
tạo nên một hệ thống đặc biệt, trong đó các Hoàng đế sẽ sớm nhường ngôi
cho Thái tử mà lui về làm Thái thượng hoàng, tuy nhiên vẫn cùng vị Hoàng
đế mới điều hành chính sự.
Việc này được đánh giá là tích cực, khi ngôi Hoàng đế sớm có
chủ, tránh được việc tranh giành ngôi vua như triều đại nhà Lý trước đó; và bản
thân vị Hoàng đế sẽ tiếp xúc và làm quen việc cai trị cho đến khi trưởng thành.
Các mặt kinh tế, xã hội, giáo
dục và nghệ thuật cũng hoàn chỉnh hơn và cho thấy Nho
giáo, Đạo
giáo đã có ảnh hưởng rõ rệt tới triều đại, tạo ra cục
diện Tam giáo đồng nguyên, sự cân bằng ảnh hưởng của Phật
giáo - Nho giáo - Đạo giáo.
Thái thượng hoàng Trần Nhân Tông được coi là một danh nhân
văn hóa nổi tiếng, người bảo trợ Phật giáo và Đạo giáo, thành lập Thiền
phái Trúc Lâm Yên Tử nổi tiếng và truyền đến
đời nay.
Bên cạnh đó, những danh thần Đoàn Nhữ Hài, Mạc Đĩnh Chi, Nguyễn Hiền, Nguyễn Trung Ngạn, Trương Hán Siêu, Chu Văn
An, Trần Quang Triều,...là những cái tên nổi danh
về tri thức, thơ văn, góp phần to lớn tạo nên thời kỳ nhà Trần hưng thịnh văn hóa.
Đoàn Nhữ
Hài (chữ Hán: 段汝諧, 1280-1335), biểu tự Thuấn Thần (舜臣), người làng Hội Xuyên, huyện Trường Tân, lộ Hồng Châu (nay là huyện Gia Lộc, tỉnh Hải Dương), là một danh thần đời nhà Trần. Ông làm quan trải ba đời vua Trần Anh Tông (1293-1314), Trần Minh
Tông (1314-1329) và Trần Hiến
Tông (1329-1341),
Tượng thờ Chu
Văn An tại Văn Miếu - Quốc Tử Giám
Dưới triều Trần, lực lượng quân
đội đặc biệt được chú trọng phát triển đủ sức đánh dẹp các
cuộc nội loạn và đương đầu với quân đội các nước xung quanh. Lực lượng quân đội
nhà Trần thiện chiến nhất là thủy binh,
rồi kỵ binh, bộ binh, tượng
binh....chính sách chia thực ấp cho các thân tộc trong họ, mỗi thế
lực trong dòng tộc đều có quân đội tinh nhuệ là nền tản lớn khiến quân đội nhà
Trần tiêu diệt được cuộc xâm phạm của quân đội Nhà
Nguyên, Đế quốc Mông Cổ qua 3 lần vào năm 1258, 1285 và 1287.
Lãnh thổ nhà
Nguyên năm 1294
Thời gian này xuất hiện một danh tướng kiệt xuất, vốn là tôn
thất nhà Trần, chính là Hưng Đạo đại vương Trần Quốc Tuấn; người có vai trò quan trọng
trong chiến thắng vào năm 1285 và 1287.
Tôn
xưng
Theo Đại Việt sử ký toàn thư, vào năm Thiên Ứng Chính Bình
thứ 19 (1250), Trần Thái Tông ban chiếu định thiên hạ phải
gọi vua là Quốc
gia (國家). Nhưng
đến năm 1277, Trần Thánh Tông hỏi Uy Văn vương Trần Quốc Toại nghĩa chữ Quan
gia (官家), ông
này đáp:
"Thời ngũ đế coi thiên hạ là của chung, thời tam vương coi
thiên hạ là nhà chung, nên gọi là quan gia".
"Tây Hán vị thiên tử vi huyền quan, Đông Hán vị
thiên tử vi quốc gia, cố kiêm nhi xưng chi. Hoặc viết: Ngũ đế quan
thiên hạ, tam vương gia thiên hạ, cố kiêm nhi xưng chi".
Lịch
sử
Nguồn gốc
Tổ tiên vua là người đất Mân (có người nói là người Quế Lâm), có
người tên là Kinh đến ở hương Tức Mặc, phủ Thiên Trường, sinh ra Hấp, Hấp sinh
ra Lý, Lý sinh ra Thừa, đời đời làm nghề đánh cá. Vua (Thái Tông Trần Cảnh) là
con thứ của Thừa, mẹ họ Lê, sinh ngày 16 tháng 6 năm Mậu Dần, Kiến Gia thứ 8
triều Lý.
Nguồn gốc tên
Các nhà lãnh đạo thuộc những thế hệ đầu tiên thường mang tên các
loài cá, do nguồn gốc xuất thân chài lưới của họ Trần.
Tổ họ Trần vốn tên là Chép, được dịch sang tiếng Hán là 鯉, phiên âm là "Lý", nghĩa là cá chép. Con
ông là Trần Thừa vốn có tên là Dưa (cá dưa).
Hai con trai Trần Thừa vốn có tên là Leo (cá leo), được
phiên theo chữ Hán là Liễu (cha của Trần Quốc Tuấn), người con thứ hai có tên là
Lành Canh (cá lành canh), phiên sang chữ Cảnh.
Trần Thị Dung cũng vốn có tên là Ngừ (cá ngừ), khi
làm hoàng hậu của Lý Huệ Tông mới đổi gọi là Dung.
Về sau dân địa phương lập đền thờ bà vẫn gọi là "Bà chúa
Ngừ".
Từ thế hệ thứ hai, nhà Trần nắm quyền cai trị nên mới đặt theo các
tên đời sau thường biết tới.
Thay ngôi nhà Lý
Vốn sống bằng nghề đánh cá, họ Trần thường sinh sống làm ăn ở
những vùng cửa sông ven biển, đến đời Trần Lý (ông nội của vua Trần Thái Tông) đã trở thành một cự tộc có
thế lực vùng Hải Ấp (nay là xã Lưu Xá, huyện Hưng Hà,
tỉnh Thái Bình).
Năm 1209, khi trong triều có biến loạn, vua Lý Cao Tông phải chạy
lên Quy Hoá, Thái
tử Lý Sảm (李旵) chạy
về Hải Ấp đã được gia đình Trần Lý giúp đỡ.
Hoàng tử Sảm đã kết duyên cùng Trần Thị Dung - con gái của Trần Lý. Họ
Trần đã tập hợp hương binh giúp nhà Lý dẹp loạn, diệt trừ Quách Bốc, đưa
vua Lý trở lại kinh đô.
Cậu ruột Trần Thị Dung là Tô Trung Từ được làm Điện tiền chỉ huy sứ.
Trung Từ lại đang tâm muốn nắm quyền riêng, lạnh nhạt với người đứng đầu chỉ
huy họ Trần lúc bấy giờ là Trần Tự Khánh.
Năm 1211, Thái tử Lý Sảm lên ngôi, sử gọi là Lý Huệ Tông. Ông cho đón vợ là Trần Thị Dung về cung
lập làm Nguyên phi (元妃). Lúc
này, Tô Trung Từ được phong Thái uý phụ chính, còn Tự Khánh được phong Chương
Thành hầu (章成侯).
Huệ Tông là người yếu đuối, lại bị Đàm thái hậu (譚太后) điều
khiển chính sự, nên mọi việc đều phó thác cho Đàm Dĩ Mông (譚以蒙),
người chức cao, quyền lớn nhưng không có học thức, không có mưu thuật,
lại nhu nhược không quyết đoán, chính sự ngày một đổ nát.
Lợi dụng tình hình đó, Đoàn Thượng (段尚) làm
phản, tụ tập bè đảng ở Hồng Châu thả
sức cướp bóc, khiến triều đình không chế ngự nổi.
Năm 1216, trước tình thế bức bách của Đàm thái hậu, Lý Huệ Tông đã bí
mật rời bỏ hoàng cung, cùng với Trần Thị Dung trốn đến nơi đóng quân của Trần
Tự Khánh. Từ đó, vua Lý hoàn toàn phụ thuộc vào thế lực anh em họ Trần.
Năm 1223, Trần Tự Khánh chết, mọi việc đều uỷ quyền cho Trần Thủ Độ, em họ Trần Thừa(陳承) và Tự Khánh, khi ấy là Chỉ huy sứ, quản lĩnh cấm quân.
Là người cơ mưu, quyết đoán, Trần Thủ Độ đã sắp xếp để vua Huệ
Tông nhường ngôi cho công chúa Chiêu Thánh, rồi cắt tóc đi tu ở chùa Chân
Giáo.
Liền sau đó, Trần Thủ Độ lại thu xếp cho Lý Chiêu Hoàng lên 7 tuổi lấy con trai
thứ của Trần Thừa là Trần Cảnh (陳煚) lên 8 tuổi.
[color=red][b]Một năm sau, vào tháng 12 âm lịch năm 1225, Trần
Thủ Độ ép Chiêu Hoàng nhường ngôi cho chồng, nhà Trần bắt đầu nắm quyền cai
trị.[/color][/b]
Khi lên ngôi, Trần Cảnh còn nhỏ, mọi việc triều chính đều trong
tay Thái sư Trần Thủ Độ và cha là Thái thượng hoàng Trần Thừa.
Dẹp nội loạn
Triều đình nhà Lý chỉ kiểm soát vùng xung quanh Thăng Long.
Trong thời gian nắm quyền bính trong triều cho tới khi thay ngôi nhà Lý, nhà
Trần tiếp tục phải đối phó với các lực lượng cát cứ từ thời Lý. Do thế lực chưa
đủ mạnh để trấn áp tất cả các lực lượng nổi dậy, họ Trần phải dùng chiến thuật
khi đánh khi hoà, thậm chí cả biện pháp hôn nhân; và tận dụng sự xung đột của
chính các thế lực này tự làm yếu nhau.
Sau khi nhà Trần thành lập, Nguyễn Nộn đánh bại giết chết Đoàn
Thượng năm 1228. Nhưng
không lâu sau, cuối năm 1229, Nguyễn Nộn ốm chết, lực lượng của Nộn tự tan rã.
Nhà Trần chấm dứt được cục diện chia cắt, tập trung củng cố nội
chính sau nhiều năm nghiêng ngả dưới thời Lý.
Thời kỳ thịnh trị
Nguyên Phong chi trị
Trần Cảnh khi
lên ngôi vua chỉ mới 8 tuổi. Thái sư Trần Thủ Độ và Thái thượng hoàng Trần Thừa nhiếp
chính và thực sự nắm quyền hành.
Trần Thủ Độ tuy bị đánh giá là người không có lễ giáo, thất học
nhưng mưu lược hơn người, trị việc trong nước đều cẩn thận và chu toàn. Về mọi
mặt, thời Thái Tông củng cố các vấn đề chính nhất là:
·
Mở khoa thi Tam giáo (Đạo
giáo, Nho
giáo, Phật
giáo) sau nhiều năm bị gián đoạn do loạn lạc cuối thời Lý. Định đặt
luật pháp, soạn ra bộ Quốc triều hình luật gồm
20 quyển để định tội danh trong nước. Đáng tiếc bộ sách này đã bị thất truyền.
·
Lại mở rộng phía ngoài thành Đại La, bốn cửa
thành giao cho quân Tứ sương thay phiên nhau canh giữ. Sửa đổi quan chức các phủ
lộ. Đặt 2 viên An phủ sứ và An phủ phó sứ. Trong
thành dựng cung, điện, lầu, các và nhà lang vũ ở hai bên phía đông và tây. Bên
tả là cung Thánh Từ (nơi Thái thượng hoàng ở), bên hữu
là cung Quan Triều (nơi Hoàng đế ở). Chép công việc của quốc
triều làm bộ Quốc triều thường lễ, 10
quyển.
·
Thủy lợi cũng
được coi trọng. Năm 1231, sai hoạn quan Nguyễn Bang Cốc chỉ
huy binh lính phủ mình đào vét kênh Trầm và kênh Hào từ
phủ Thanh Hóa đến địa giới phía nam Diễn
Châu. Việc xong, thăng Bang Cốc làm Phụ Quốc thượng hầu.
·
Bắt đầu định luật hành chính. Chia đất nước làm 12 lộ. Đặt các
chức quan cai trị. Làm đơn sổ hộ khẩu, con trai lớn gọi là đại hoàng
nam, con trai nhỏ gọi là tiểu hoàng nam, 60 tuổi gọi là lão,
già lắm thì gọi là long lão. Nhân đinh có ruộng đất thì nộp tiền
thóc, người không có ruộng đất thì miễn cả. Có 1, 2 mẫu ruộng thì nộp 1 quan tiền,
có 3, 3 mẫu thì nộp 2 quan tiền, có từ 5 mẫu trở lên thì nộp 3 quan tiền. Tô ruộng
mỗi mẫu nộp 100 thăng thóc.
·
Bắt đầu thông thương nơi biên giới, để có thể giao thương với nhà Tống ở Giang
Nam. Khi Nguyên Thái Tông mất, thì cửa ải thường
không thông. Nếu có sứ mệnh thì chỉ có hai viên chánh phó sứ và hai bọn người
đi theo, còn sản vật tiến cống có bao nhiêu thì gói bọc đưa đến địa đầu biên giới,
quan địa phương nhận giữ và chuyển nộp. Sứ thần đến kinh, chỉ dâng biểu tâu
thôi, các vật tiến cống không đến nơi cả được. Đến bây giờ, sai tướng chống giữ,
đánh chiếm mới thông hiếu được với nước Tống.
Mỗi khi có dịp hạn hán, triều đình thường ban hành luật miễn
thuế khóa, mở lương thóc rồi đại xá. Cho nên quốc lực mau chóng khôi phục, Đại
Việt lại trở nên phồn thịnh như thời nhà Lý. Trong ĐVSKTT có ghi chép:..
Bấy giờ quốc gia vô sự, nhân dân yên vui, người làm
quan giữ mãi một chức, người ở quán, các 10 năm mới được xuất thân, người ở
sảnh, cục 15 năm mới được xuất thân, chức tể tướng thì chọn người hiền năng
trong tôn thất, có đạo đức, tài nghệ, thông hiểu thi thư thì cho làm.
Năm 1252, Thái Tông đổi niên hiệu là Nguyên Phong (元豐). Sau đó ông lập tức dẫn binh đi đánh Chiêm
Thành. Trước đó khi nhà Lý suy, Chiêm Thành thường hay xua binh công
phá ở vùng Nghệ An, dân chết vô số, nay vua lên ngôi mà không
sang thông hiếu nên rất giận, dẫn quân đi đánh và bắt được nhiều thần thiếp,
cướp được nhiều của cải. Uy danh Đại Việt đối với Chiêm Thành lại được thiết
lập. Giai đoạn này gọi là Nguyên Phong chi trị (元豐之治).
Năm 1258, sau khi đánh bại đại quân của Ngột Lương Hợp Thai của người Mông Cổ, Thái
Tông truyền ngôi cho Hoàng thái tử Trần Hoảng (陳晃), tự xưng là Thái thượng hoàng.
Từ đấy, nhà Trần theo lệ truyền ngôi sớm cho thái tử, Thượng
hoàng tuy nhường ngôi nhưng vẫn quán xuyến mọi việc, giúp vị vua trẻ quen dần
chính sự.
Nhân Hiếu nhị hoàng
Dưới thời của Thánh Tông hoàng đế, mọi việc chính sự vẫn đều chu
toàn, nhà Trần tiếp tục thịnh trị. Ông xưng là Nhân Hoàng (仁皇), niên hiệu cải thành Thiệu Long (紹隆).
Năm 1264, Thái sư Trần Thủ Độ qua đời, thọ 71 tuổi. Thái sư công chính
nghiêm minh, nhà Trần có được ngôi báu và sự thịnh trị đời Thái Tông phần nhiều
là công sức của ông. Đến đây, truy phong làm Thượng phụ Thái sư Trung
Vũ đại vương (上父太師忠武大王).
Nhân sự cũng được thay đổi trong thời Thánh Tông. Bấy giờ Đặng Kế (鄧薊) làm Hàn lâm viện học sĩ, Đỗ Quốc Tá (杜國佐) làm Trung thư sảnh trung thư lệnh, đều là nho sĩ văn học. Theo
chế độ cũ, không phải là nội nhân (hoạn quan) thì
không được làm hành khiển, chưa bao giờ dùng nho sĩ văn học.
Bắt đầu từ đây, nho sĩ văn học mới giữ được quyền bính, cũng là
dấu hiệu của Nho giáo đang bắt đầu có ảnh hưởng mạnh trong
bộ máy nhà nước.
Đối với anh em trong hoàng tộc, nhà vua luôn coi là thân thiết.
Ông xuống chiếu cho các vương hầu tôn thất, khi bãi triều thì vào trong điện và
lan đình. Vua cùng ăn uống với họ. Hôm nào trời tối không về được thì xếp gối
dài, trải chăn rộng, kê giường liền cùng ngủ với nhau để tỏ hết lòng yêu quý
nhau. Còn như trong các lễ lớn như triều hạ, tiếp tân, yến tiệc thì phân biệt
rõ ngôi thứ, cấp bậc cao thấp. Vì thế, các vương hầu thời ấy không ai là không
hòa thuận, kính sợ và cũng không phạm lỗi khinh nhờn, kiêu căng.
Năm 1277, Thượng hoàng Thái Tông băng hà, hưởng thọ 60 tuổi, làm Thượng
hoàng được 19 năm. Cùng năm đó, Thánh Tông nhường ngôi cho Hoàng thái tử Trần
Khâm (陳欽), sử
gọi là Trần Nhân Tông. Ông xưng làm Hiếu
Hoàng (孝皇), đổi
niên hiệu thành Thiệu Bảo (紹寶).
Khi Nhân Tông lên ngôi, họa giặc giã từ quân Nguyên ở phía Bắc
đang kéo đến. Năm đó, quân Nguyên đánh diệt nhà Tống, Tả
thừa tướng nhà Tống là Lục Tú
Phu cõng Tống đế nhảy xuống biển chết. Hậu cung và các quan
chết theo rất nhiều. Qua 7 ngày có đến hơn 10 vạn xác chết nổi lên mặt biển.
Xác Tống đế cũng ở trong số đó.
Để chuẩn bị cho chiến tranh chống quân xâm lượt, nhà Trần cho
tiến hành xét duyệt sổ đinh, chuẩn bị lương thảo lực lượng. Phong cho Hưng Đạo
vương Trần Quốc Tuấn (興道王陳國峻) làm Quốc công tiết chế, thống lĩnh quân đội toàn
quốc, sai chọn các quân hiệu có tài chỉ huy, chia đi nắm giữ các đơn vị. Cuối
cùng, quân đội nhà Trần toàn thắng vào năm 1285 và
năm 1287. Đến
đây, nhà Trần bắt đầu bước vào thời thịnh trị lâu dài tiếp theo.
Năm 1290, Thượng hoàng Thánh Tông băng hà, hưởng dương 50 tuổi. Trị vì
được 21 năm, thượng hoàng được 11 năm. Ông là người thiên tư, nhân ái, kế
nghiệp Thái Tông khiến quốc gia hưng thịnh, lại giúp Nhân Tông chống giặc ngoại
xâm, thực là công lao to lớn. Miếu hiệu Thánh
Tông hoàng đế cũng
là rất tôn xứng.
Trong nước sau thời kỳ chiến tranh, mất mùa thất bát. Ngay năm
Thánh Tông băng hà, trong triều lục đục chuẩn bị tang lễ thì nhân dân ngoài
kinh thành lại đói to, 3 thăng gạo giá 1 quan tiền, dân
nhiều người bán ruộng đất, và bán con trai con gái làm nô tỳ cho người, mỗi
người giá 1 quan tiền. Ngay lập tức, xuống chiếu phát thóc công chẩn cấp dân
nghèo và miễn thuế nhân đinh. Năm sau, tiếp tục chết đói, 2 năm này liên tiếp
nạn đói hoành hành, Nhân Tông ban chiếu cho nô dịch, nô lệ có thể mua chuộc lại
ruộng đất để tăng cường cải thiện tình hình lương thực. Tình hình dần dần cải
thiện.
Năm 1293, Nhân Tông nhường ngôi cho Hoàng thái tử Trần Thuyên (陳烇), sử gọi là Trần Anh Tông. Ông tự xưng làm Anh
Hoàng (英皇).
Anh Minh thịnh thế
Anh Tông hoàng đế là một vị Hoàng đế có tính trưởng thành cao
trong các vị hoàng đế nhà Trần. Khi mới lên nối ngôi, Anh Tông hay uống rượu và
đêm thường hay lén ra ngoài đi chơi, có lần bị đồ vô lại ném trúng đầu. Một hôm
uống rượu say đến nỗi Thượng hoàng Nhân Tông ở Thiên Trường về kinh đô, các quan đều ra đón rước
cả, mà vua vẫn nằm ngủ. Thượng hoàng giận lắm, truyền xa giá lập tức về Thiên
Trường và hạ chiếu cho bách quan phải về đấy hội nghị định truất ngôi Anh Tông.
Khi Anh Tông tỉnh rượu, biết thượng hoàng về kinh đô, sợ hãi
quá, vội vàng chạy ra ngoài cung gặp một người học trò tên là Đoàn Nhữ Hài (段汝諧), mượn
thảo bài biểu để dâng lên tạ tội, rồi cùng với Nhữ Hài xuống thuyền đi suốt đêm
đến phủ Thiên Trường. Thượng hoàng xem biểu rồi quở mắng một lúc, và tha lỗi
cho Anh Tông. Về đến kinh sư, Anh Tông cho Đoàn Nhữ Hài làm ngự sử trung tán,
và từ đấy không uống rượu nữa.
Trần Anh Tông (陳英宗)
Anh Tông từ sau việc ấy siêng năng hơn, tối hôm tấu duyệt sớ của
chính sự. Và từ sau vụ ấy, vua cũng đâm ra ghét người nghiện rượu và không dùng
những người ấy vào việc quan. Ông cũng là người rất ghét nạn đánh bạc, đã sai
đánh chết Thượng phẩm Nguyễn Hưng vì tội ấy. Dưới thời Anh Tông luật pháp rất
nghiêm, vì thế trong nước có trật tự, quốc gia đi lên nhanh chóng.
Dưới thời ông, Ai Lao và
các động biên giới thường xuyên quấy nhiễu, dù Trần Quang Khải, Trần Quốc Tuấn đều đã qua đời nhưng các
tướng Phạm Ngũ Lão, Trần Nhật Duật, Trần Quốc Tảng đều là các danh tướng nên
biên giới được an lành. Đối với văn hóa, thời
Anh Tông xuất hiện các danh nhân như Đoàn Nhữ Hài, Trương Hán Siêu, Mạc Đĩnh Chi, Nguyễn Trung Ngạn (阮忠彥), Trần Thì Kiến (陳時見), Bùi Mộc Đạc (裴木鐸).
Về lễ phục quan lại, Anh Tông quy định áo mũ, kiệu ngồi cũng rất
chặt chẽ, rõ ràng. Năm 1300, quy định quan văn thì đội mũ Đinh tự màu đen,
tụng quan thì đội mũ Toàn hoamàu xanh vẫn như quy chế cũ. Ống tay
áo của các quan văn võ rộng 9 tấc đến 1 thước 2 tấc, không cho dùng từ 8 tấc
trở xuống. Các quan văn võ không được mặc xiêm, tụng quan không được mặc thường
(mũ toàn hoa xanh có hai vòng vàng đính vào hai bên). Nhưng đến năm sau, đổi
lại thành các quan văn võ đều đội mũ Đinh tự, thêm miếng lụa bọc tóc màu tía
xen màu biếc. Các kiểu mũ của vương hầu: người tóc dài đội mũ Triều
thiên, người tóc ngắn đội mũ Bao.
Một sự kiện đánh dấu sự mở rộng cương vực Đại Việt là việc Anh
Tông gả em gái là Huyền Trân công chúa (玄珍公主) cho Chế Mân (Jaya
Sinhavarman III), để đổi lấy hai châu Ô, Lý (từ đèo Hải Vân, Thừa
Thiên đến phía bắc Quảng Trị ngày
nay). Nhưng cuộc hôn nhân chỉ được 1 năm thì Chế Mân băng hà, Anh Tông lo sợ
Huyền Trân ở đấy không hay nên cử Trần Khắc Chung (陳克終) cướp công chúa về, từ đấy người Chiêm Thành oán hận Đại Việt.
Năm 1311, chúa
Chiêm là Chế Chí (Jaya
Sinhavarman IV) đánh trả nhưng bị đại bại. Năm 1318, Chế
Năng tiếp tục đem quân đánh phá nhưng vẫn không kết quả.
Năm 1314, Anh Tông nhường ngôi cho Hoàng thái tử Trần Mạnh, sử gọi
là Trần Minh Tông. Minh Tông tự xưng làm Ninh
Hoàng (宁皇).
Thượng hoàng Anh Tông vẫn giúp đỡ ông trông coi chính sự. Triều đại nhà Trần
dưới thời Minh Tông tiếp tục duy trì sự thịnh vượng của các đời Anh Tông đã tạo
nên. Sự thịnh thế này gọi là Anh Minh thịnh thế (英明晟世), kéo dài hơn 60 năm hưng thịnh.
Dưới thời Minh Tông, trong huyết thống hoàng gia đã bắt đầu có
ngoại thích xen vào. Đó là việc ông sủng ái Anh Tư phu nhân (英思夫人), con gái một quan viên họ Lê và em phu nhân là Sung
viên Lê thị (充媛黎氏). Cả
hai bà đều sinh ra các Hoàng tử đều là những người sẽ kế thừa ngôi vị Hoàng đế
Đại Việt tương lai. Anh Tư phu nhân sinh ra Hoàng trưởng tử Trần Vượng (陳旺), Trần Phủ (陳暊) còn Lê sung viên sinh ra hoàng tử út Trần Kính (陳曔).
Minh Tông do sủng ái Anh Tư phu nhân nên muốn lập con của phu
nhân là Trần Vượng làm Thái tử, nhưng gặp phải sự phản đối từ cha của Lệ Thánh hoàng hậu (麗聖皇后) là Huệ Vũ vương Trần Quốc Chẩn (陳國瑱), một đại thần trụ cột đương thời, con trai của Nhân Tông hoàng
đế, người mà Minh Tông phải gọi bằng chú. Khi Anh Tông hấp hối, ông đã giao
Quốc Chẩn chăm nom Minh Tông nên có thể nói địa vị của Quốc Chẩn rất là cao.
Khi Quốc Chẩn phản đối việc ông lập Trần Vượng làm Thái tử, Minh Tông bèn thôi
nhưng rất bực mình. Sau đó, dưới sự xúi giục của Trần Khắc Chung (陳克終), Văn Hiến hầu (文獻侯) là
con trai của Trần Nhật Duật, cùng sự ngấm ngầm của Anh Tư phu nhân, Minh Tông
đã bắt giam Quốc Chẩn vào một ngôi chùa và khiến Quốc Chẩn thiệt mạng.
Minh Tông sau đó truyền ngôi cho Thái tử Trần Vượng, gọi
là Trần Hiến Tông. Hiến Tông chết khi còn trẻ,
ông lập con của Lệ Thánh hoàng hậu là Trần Hạo (陳暭), tức Trần Dụ Tông. Năm 1358,
Thượng hoàng Minh Tông băng hà, hưởng dương 59 tuổi. Dụ Tông tự mình điều hành
chính sự, thời kỳ suy vong của nhà Trần bắt đầu.
Thời kỳ suy tàn
Dụ Tông suy trị
Trần Dụ Tông tuy được đánh giá thông minh, hiểu
rộng, sách vở đều thông nhưng đến khi Thượng hoàng Minh Tông băng hà, ông trở
nên bỏ bê chính sự. Ông ham mê tửu sắc, ra lệnh cho xây cung điện, tạo sưu cao,
thuế nặng làm cho nhân dân vô cùng khổ sở và ca thán. Trong nước, giặc giã nổi
lên khắp nơi. Trong khi đó tại triều đình, các bọn gian thần kéo bè kết đảng và
trở nên lộng hành vô cùng.
Chu Văn An (朱文安), một
vị quan thanh liêm, trung thần tại triều đình, đã dâng Thất trảm sớ (七斬疏) đề
nghị trị tội những tên tham quan ô lại. Vua Trần Dụ Tông đã không nghe theo nên
Chu Văn An đã từ quan về nhà dạy học.
Dụ Tông ham chơi bời, mê đàn hát,
thường sai các vương hầu và công chúa bày tiệc đóng trò hát tuồng cho
vui, ai diễn hay thì được thưởng. Mặc dù phép tắc nhà Trần rất nghiêm khắc với
tội đánh bạc nhưng
Trần Dụ Tông lại thích trò này, chiêu tập các nhà giàu vào cung đánh bạc cùng
vua. Có người đã xàm tấu với ông rằng Thái úy Cung Tĩnh Đại vương Trần Nguyên Trác (陳元卓) đã yểm bùa hại ông. Dụ Tông chút nữa là sát hại Nguyên Trác,
nhưng Hiến Từ hoàng thái hậu đã can ngăn.
Ông sai phu xây cất nhiều cung điện, đào hồ ở vườn trong
hậu cung, trong hồ xây đá làm núi, trồng nhiều cây cỏ lạ và nuôi chim thú quý;
sau đó ông lại sai làm hồ con, lệnh cho dân ra biển chở nước mặn đổ vào hồ và
thả cá biển, đồi mồi vào nuôi.
Vua thích chơi bời, các quý tộc cũng hưởng ứng theo vua khiến
triều đình rối nát. Bên ngoài xảy ra mất mùa trong nhiều năm. Trần Dụ Tông chỉ
có các biện pháp khắc phục tạm thời như sai các nhà hào phú bỏ thóc lúa chu cấp
cho người nghèo để chống đói và thưởng chức tước cho họ để trả công; ông không
chú trọng việc đắp đê và
làm thủy lợi để phát triển nông nghiệp lâu dài.
Loạn Dương Nhật Lễ
Trần Nhật Lễ, con của Cung Tĩnh vương Trần Nguyên Dục (陳元育) được chọn làm người kế thừa đại thống. Nhật Lễ không phải là
con của Nguyên Dục mà mẹ Lễ vốn là cô đào, vợ của kép hát Dương Khương (楊姜). Bà múa vở Vương mẫu hiến bàn đào, thân người rất
đẹp nên Nguyên Dục si mê, buộc bà phải bỏ Dương Khương mà về làm vợ mình, nhưng
lúc đó bà đã mang thai Lễ. Sau khi Nhật Lễ sinh ra, Nguyên Dục tự nhận làm con
mình. Đến khi Dụ Tông bệnh nặng,
truyền ngôi cho Nhật Lễ để kế thừa. Thật ra, lúc đó triều thần không muốn thế
mà muốn lập Cung Định vương Trần Phủ lên thay, nhưng Hiến Từ hoàng thái hậu lại nghĩ đó là cháu mình,
khăng khăng lập Nhật Lễ nên quần thần đều nghe theo. Nhật Lễ lên ngôi, tôn Thái
hậu làm Thái hoàng thái hậu, Trần Nguyên Trác làm Thượng
tướng quốc thái tể. Sau này, Thái hoàng thái hậu biết chuyện của Nhật Lễ,
hết sức thất vọng mà muốn phế truất Lễ nên Lễ ra tay trước, cho người ngầm
bỏ độc giết chết Thái hậu.
Nhật Lễ ở ngôi bỏ bễ chính sự, ham tửu sắc, hằng ngày chỉ rong
chơi, thích các trò hát xướng, muốn đổi lại họ là Dương, việc này làm bất bình
trong giới hoàng tộc nhà Trần trong đó có Thái tể Trần Nguyên Trác. Ông ngầm
lập mưu bắt Lễ trong cung, cùng con trai là Trần Nguyên Tiết với 2 cháu trai là
con của Thiên Ninh công chúa (天寧公主) xâm nhập và cung nhưng kế hoạch thất bại, Nguyên Trác cùng
đồng đảng đều bị Nhật Lễ giết hết.
Mùa đông, tháng 10, năm 1370, Cung
Định vương Trần Phủ vì có con gái làm hoàng hậu của Nhật Lễ, sợ vạ lây đến
mình, tránh ra trấn Đà Giang (Gia Hưng), ngầm
hẹn với các em là Cung Tuyên Vương Trần Kính, Chương Túc quốc thượng hầu Trần Nguyên Đán (陳元旦) cùng với Thiên Ninh công chúa hội ở sông Đại Lại, phủ Thanh Hóa để
dấy quân. Lật đổ được Nhật Lễ, giáng xuống làm Hôn Đức công (昏德公).
Hồ Quý Ly chiếm ngôi
Nghệ Hoàng giữ ngai vị được 2 năm, lên làm Thái thượng hoàng và nhường ngôi cho em là
Trần Kính lên thay, tức là Trần Duệ Tông. Năm 1377, Duệ
Tông tử trận ở Chiêm
Thành, Nghệ Hoàng lập con Duệ Tông là Trần Hiện (陳晛) lên thay, sử gọi là Trần Phế Đế. Thượng hoàng Nghệ Tông nắm quyền bính
trong tay quyết định mọi việc nhưng lại quá tin dùng một mình Hồ Quý Ly (黎季犛), là cháu của Minh Từ thái phi, mẹ của Nghệ Hoàng.
Hồ Quý Ly muốn nắm đại quyền, nên xúi giục Nghệ Hoàng giết hại
các trung thần, các hoàng tử, các thân vương và ngay cả Phế Đế cũng bị sự gièm
pha của Quý Ly mà bị Nghệ Tông phế bỏ. Con út của Nghệ Hoàng là Trần
Ngung (陳顒),
tức Trần Thuận Tông được lập lên ngôi nhưng
cũng không có thực quyền. Con gái lớn của Quý Ly là Khâm Thánh hoàng hậu của Thuận Tông, nên mọi
việc của Thuận Tông càng bị Quý Ly siết chặt hơn bởi lẽ Hồ Quý Ly rất gian xảo
Do sự suy yếu chính quyền, các cuộc khởi nghĩa đã nổ ra. Cụ thể
là khởi nghĩa của:
Vì có mưu đồ soán đoạt ngôi vị mà lại được sự tin dùng của Nghệ
Tông nên Hồ Quý Ly đã tạo được khá nhiều phe cánh và bè đảng ở triều đình và
khắp mọi nơi. Rồi từ đó Quý Ly càng ngày càng lộng quyền không coi ai ra gì.
Năm 1394, Nghệ Hoàng băng hà, hưởng thọ 74 tuổi. Hồ Quý Ly nắm lấy cả
quyền hành rồi sai người vào đất Thanh Hoá xây
thành Tây Đô. Sau khi công việc xong xuôi, Quý Ly bắt Trần Thuận Tông dời
kinh về Tây Đô rồi lập mưu ép Thuận Tông nhường ngôi cho con là Trần An, khi đó
mới có 3 tuổi lên ngôi, tức Trần Thiếu Đế. Quý Ly lên làm phụ chính sai
người giết Thuận Tông, tự xưng làm Quốc Tổ Chương Hoàng (國祖章皇).
Nhìn thấy âm mưu của Hồ Quý Ly, nhiều tướng lĩnh nhà Trần như
Đại tướng quân Trần Khát Chân (陳渴真) cùng các tông thất lập hội với mưu đồ tiễu trừ Quý Ly, nhưng
cơ mưu bị bại lộ, tất cả đều bị bắt và bị giết vào khoảng hơn 370 người.
Năm 1400, Quý
Ly phế truất Thiếu Đế rồi tự xưng làm vua, chiếm lấy ngôi nhà Trần, đổi sang họ
Hồ (胡), lập ra triều đại nhà Hồ.
Nhà Trần chấm dứt, kéo dài 175 năm với 13 đời hoàng đế.
Nhà Hậu Trần chống quân Minh
Hồ Quý Ly làm vua được 7 năm thì mất nước vào tay quân Minh. Tôn
thất nhà Trần khởi nghĩa chống quân Minh, nhà Trần được tái lập bởi Giản Định đế - Trần Ngỗi vào tháng 10 âm lịch năm
1407 tại Ninh Bình.
Bị quân Minh truy sát, Giản Định đế chạy vào Nghệ An, viên Đại
tri châu châu Hóa là Đặng Tất giết quan nhà Minh, dẫn quân từ Hóa
châu ra theo phò, nhà Hậu Trần làm chủ từ Nghệ An vào Thăng Hoa. Năm 1408, quân
Hậu Trần tiến quân ra Bắc, đánh bại quân Minh ở trận Bô Cô, bao vây các thành, cơ hội khôi phục nhà
Trần, giành lại đất nước trở nên rõ ràng. Nhưng năm 1409, Giản Định đế nghe lời
gièm pha, giết 2 tướng trụ cột là Đặng Tất và Nguyễn Cảnh Chân, khiến cho 2 người con của họ
là Đặng Dung và Nguyễn Cảnh Dị kéo quân trở về Nghệ An
lập Trần Quý Khoáng lên làm vua, hiệu là
Trùng Quang đế. Trùng Quang đế bắt Giản Định đế và tôn làm Thượng hoàng, cả hai
cùng nhau đánh quân Minh. Quân Minh tăng viện, quân nhà Trần núng thế, lui dần
về phía Nam và thất bại hoàn toàn vào năm 1414. Như vậy nhà Hậu Trần gồm 2 vua,
kéo dài được 7 năm (1407-1414).
Do Trùng Quang đế và Giản Định đế đều là thành viên hoàng tộc
nhà Trần, có công lãnh đạo nhân dân chống ngoại xâm nên dù thất bại trong việc
khôi phục nhà Trần và nước Đại Việt, họ vẫn được người dân coi là 2 vị vua
chính thống của nhà Trần và nước Đại Việt. Do vậy các đền thờ nhà Trần thường
có tượng thờ và bài vị 14 vị vua (gồm 12 vua nhà Trần và 2 vua nhà Hậu Trần).
Nhận định
Về chiến thắng Mông - Nguyên
Theo đánh giá của các sử gia, việc nhà Trần lên thay nhà Lý vào
đầu thế kỷ 13 là cần thiết và kịp thời cho sự phục hưng nước Đại Việt bị suy
yếu nghiêm trọng cuối thời nhà Lý. Nếu không có sự xuất hiện của nhà Trần, nước
Đại Việt sẽ khó tồn tại trong cảnh cát cứ (Nguyễn Nộn, Đoàn Thượng) bên trong và họa Mông - Nguyên
bên ngoài như các nước Đại Lý, Nam Tống láng giềng. Nguyên nhân cơ bản nhất cho
những thành công của nhà Trần là chính sách đoàn kết nội bộ của những người
lãnh đạo. Dù trong hoàng tộc nhà Trần có những người phản bội theo nhà Nguyên
nhưng nước Đại Việt không bị mất, nhờ sự ủng hộ của đông đảo dân chúng.
Còn một nguyên nhân nữa phải kể tới trong thành công của nhà
Trần là đội ngũ tướng lĩnh xuất sắc, nòng cốt lại chính là các tướng trong
hoàng tộc nhà Trần. Dù xuất thân quyền quý nhưng các hoàng tử, thân tộc nhà
Trần, ngoài lòng yêu nước - và bảo vệ quyền lợi dòng tộc - số lớn là những
người có thực tài cả văn lẫn võ. Thật hiếm dòng họ cai trị nào có nhiều nhân
tài nổi bật và nhiều chiến công như nhà Trần, đặc biệt là thế hệ thứ hai: Trần Quốc Tuấn, Trần Nhân Tông, Trần Quang Khải, Trần Nhật Duật đều là những tên tuổi lớn
trong lịch sử Việt Nam. Đó là chưa kể tới Trần Thủ Độ, Trần Khánh Dư, Trần Quốc Toản...
Mông - Nguyên đương thời là đế quốc lớn nhất thế giới. Những nơi
người Mông bại trận lúc đó như Ai Cập quá xa xôi, Nhật Bản và Indonesia đều
có biển cả ngăn cách và quân Mông cũng không có sở trường đánh thủy quân nên
mới bị thua trận. Thế nhưng nước Đại Việt lúc đó nằm liền kề trên đại lục Trung
Hoa, chung đường biên giới cả ngàn dặm với người Mông mà người Mông vẫn không
đánh chiếm được. Một đế quốc đã nằm trùm cả đại lục Á-Âu mà không lấy nổi một
dải đất bé nhỏ ở phía nam. Có so sánh tương quan lực lượng với kẻ địch và vị
trí địa lý với những quốc gia làm được điều tương tự mới thấy được sự vĩ đại
của chiến công 3 lần đánh đuổi Mông - Nguyên của nhà Trần.
Về hậu kỳ nhà Trần
Nhìn chung, triều Trần có thể chia ba thời kỳ: thời thứ nhất
từ Thái Tông đến Nhân Tông là thời xây dựng và chống
Mông-Nguyên, thời thứ hai từ Anh Tông đến Hiến Tông (có thượng hoàng Minh Tông) là thời kế tục, thời thứ ba từ Dụ Tông (sau khi thượng hoàng Minh Tông mất)
tới khi kết thúc là thời suy tàn.
Để tránh "họa ngoại thích", nhà Trần chủ trương chính
sách "hôn nhân nội tộc". Chính sự nhà Trần bắt đầu suy từ đời vua Dụ
Tông xa hoa hưởng lạc, xa lánh lương thần, tin dùng gian thần. Nhưng đó đơn
giản chỉ là sự hưởng thụ như Lý Cao
Tôngtrước đây mà thôi. Tới các đời sau, đặc biệt là Trần Nghệ Tông và Trần Phế Đế (Đế Hiện), có hàng loạt biểu hiện của
sự mê muội, u tối của người cầm quyền. Trần Nghệ Tông tin dùng một mình Hồ Quý
Ly, nghe lời Quý Ly sát hại hàng loạt con cháu, người thân tộc họ Trần. Nhiều
hành động của Nghệ Tông như thể để "dọn đường" cho Quý Ly cướp ngôi
nhà Trần sau này. Thời kỳ Nghệ Tông trở về sau, vấn đề chống Chiêm
Thành là lớn nhất, vậy mà một Quý Ly luôn chạy dài trước những
đợt tấn công của địch, không hề lập được công bao giờ, lại vẫn được tin dùng
đến như vậy. Còn Đế Hiện đối với Đỗ Tử Bình, gian thần xảo trá gây ra cái chết
của cha mình (Duệ Tông), không những không trừng trị đích đáng mà còn nhiều lần
thăng lên làm đại thần cấp cao hơn trước, khi chết (1382) còn được truy tặng
gia phong. Những hành động tối tăm, mê muội đó phải chăng là sản phẩm của sự
"thoái hóa giống nòi" do "hôn nhân nội tộc" nhiều đời gây
ra? Những lần tiếm quyền, thoán ngôi khác trong lịch sử Việt Nam như Dương (Tam
Kha) đoạt Ngô, Tiền Lê đoạt Đinh, Trần đoạt Lý, Mạc cướp Lê,
Trịnh át Lê đều là "cường thần hiếp chúa". Quan hệ giữa Quý Ly với
Nghệ Tông, Tử Bình với Đế Hiện không thể như Trần Thủ Độ với Lý Huệ Tông, Mạc Đăng Dung với Lê Cung Hoàng... Việc dung túng cho cấp
dưới, những kẻ trực tiếp đụng chạm tới quyền lợi của dòng tộc mình mà vẫn
"không hay biết" như các vua Trần quả là hiếm có.
Các vua Trần thời hậu kỳ, kể cả Minh Tông, đều không biết chiêu
mộ nhân tài; lực lượng quan lại đều kém tài. Nếu thế hệ trước thắng Mông-Nguyên
khổng lồ một cách oai hùng bao nhiêu thì đời con cháu phải chạy trốn một Chiêm
Thành nhỏ bé, từng núp bóng mình trong chiến tranh chống Nguyên Mông xưa kia,
một cách thảm hại bấy nhiêu. Tới lúc bị Chiêm Thành xâm lấn, không hề có một
gương mặt nào của dòng họ Trần đứng ra chống được giặc mà phải dựa vào một
tướng ngoài hoàng tộc (Trần Khát Chân vốn mang họ Lê). Nếu
trong tông thất nhà Trần thời kỳ sau có những nhân tài như giai đoạn đầu thì dù
Quý Ly có manh tâm cũng không thể tính chuyện cướp ngôi. Nhà Trần trượt dốc
từ Trần Dụ Tông, sau sự kiện Dương Nhật Lễ và cái chết của Duệ Tông
đã không gượng dậy được nữa. Đó chính là thời cơ cho Hồ Quý Ly làm việc chuyên
quyền và chiếm lấy ngôi nhà Trần.
Dù sao, nhà Trần vẫn là một trong những triều đại nổi bật nhất
trong lịch sử Việt Nam. Trang sử về nhà Trần trong sử
sách nằm trong số những trang sáng nhất và để lại nhiều bài học cho đời sau.
Đối
ngoại
Trong triều đại nhà Trần, ngoài những cuộc chiến tranh với quân
Nguyên Mông ở phía Bắc thì Đại Việt cũng có những sự liên hệ với các nước
láng giềng phía tây và phía nam là Ai Lao và Chiêm
Thành.
Với Chiêm Thành
Có thể nói trong các triều đại Việt Nam, Chiêm Thành không lúc
nào không quấy phá và cuộc chiến tranh giữa hai nước vẫn thường xuyên xảy ra.
Lúc nhà Trần lên ngôi, nước Chiêm Thành vẫn giữ lệ triều cống và giao hòa.
Trong đời vua Trần Nhân Tông, sau khi chinh phạt Chiêm Thành,
thì giữa Đại Việt và nước Chiêm Thành có sự qua lại tốt đẹp. Đến đời vua Trần Anh Tông, lúc bấy giờ Trần Nhân Tông đã
lên làm thái thượng hoàng và trong lúc sang thăm vãn cảnh nước Chiêm và để cho
tình giao hảo của hai nước trở nên bền vững hơn, nhà Trần đã gả công chúa Huyền
Trân cho vua Chiêm Thành là Chế Mân vào
năm 1306. Chế
Mân dâng châu Ô và châu Rí cho
Đại Việt. Vua Trần Anh Tông đổi tên là Thuận
Châu và Hóa Châu rồi
đặt quan cai trị cũng như cho di dân sang ở. Một năm sau, Chế Mân chết. Theo
tục lệ Chiêm Thành thì hoàng hậu phải bị hỏa thiêu chết theo. Vua Trần Anh Tông
sai tướng Trần Khắc Chung giả tiếng vào thăm rồi
tìm kế rước về.
Chế Mân chết thì Chế Chỉ lên
thay và đòi lại hai châu mà Chế Mân đã dâng cho Đại Việt. Vua Trần Anh Tông sai
quân sang bắt Chế Chỉ đem về trị tội và phong cho em của Chế Chỉ là Chế Đà A Bà lên
thay làm vua nước Chiêm Thành. Đến đời vua Trần Dụ Tông, con và rể của vua
Chiêm Thành tranh giành nhau ngôi vua, quân nhà Trần sang can thiệp nhưng bị
quân Chiêm Thành đánh bại cả hai lần.
Năm 1370, các hoàng tử con vua Minh Tông lật đổ Dương Nhật Lễ (xem phần "Thời kỳ
suy tàn" bên dưới) lập Trần Nghệ Tông. Mẹ Nhật Lễ chạy sang Chiêm
Thành xui vua Chiêm đánh Đại Việt. Lúc đó thế lực nhà Trần suy yếu, Chiêm Thành
có ý khởi binh đánh đòi lại hai châu đã mất. Đến đời vua Trần Duệ Tông, vua
Chiêm Thành là Chế Bồng Nga quấy rối biên giới, vua Duệ Tông sai
Đỗ Tử Bình đem quân trấn giữ Hóa Châu. Bồng Nga đem 10 mâm vàng dâng lên. Tử
Bình ỉm đi, cướp làm của mình, nối dối là Bồng Nga ngạo mạn vô lễ, nên đem quân
đánh. Duệ Tông giận lắm, quyết ý thân chinh. Cuối năm 1376, quân Trần xuất
phát. Năm 1377, quân Trần chiếm cửa Thị Nại (Quy Nhơn ngày
nay) rồi tiến đánh kinh thành là Đồ Bàn. Lúc
đó Chế Bồng Nga, một ông vua có tài thao lược, dùng kế dụ quân Trần vào ổ mai
phục đánh tan. Vua Trần Duệ Tông bị tử trận, Hồ Quý Ly, Đỗ Tử Bình rút quân bỏ
chạy về nước. Thừa thắng xông lên, Chế Bồng Nga nhiều lần mang quân sang đánh
phá Đại Việt, Hồ Quý Ly nhiều lần ra trận bị thua, quân Chiêm ba lần chiếm được
kinh thành Thăng Long, vua tôi nhà Trần phải bỏ thành chạy. Quân
Chiêm cướp phá kinh thành rồi rút về. Đỗ Tử Bình chỉ bị đồ làm lính 1 năm rồi
sau đó lại được nhấc lên địa vị cao hơn.
Năm 1390, Chế Bồng Nga lại đem quân sang đánh. Tướng trẻ Trần Khát Chân được lệnh đem binh dàn
trận ở sông Hải
Triều(sông Luộc ở
vùng Hưng Yên ngày nay). Nhờ có hàng tướng bên
Chiêm sang chỉ chỗ, Khát Chân sai chĩa hỏa pháo nhằm cả vào thuyền Chế Bồng Nga
mà bắn. Vua Chiêm trúng đạn tử trận, quân Chiêm bỏ chạy và sau đó con của Chế
Bồng Nga hàng phục Đại Việt. Kể từ đó trong thời gian dài Chiêm Thành
không dám đánh Đại Việt nữa.
Với Ai Lao
Vào đời nhà Trần, quân của Ai Lao thường sang quấy phá cướp bóc
ở vùng Nghệ An và Thanh Hóa. Vì thế triều đình đã phải sai quân lính đi đánh
dẹp mãi và chính các vị vua phải thân chinh đi dẹp giặc, trong đó nhiều nhất
phải kể đến vua Trần Nhân Tông. Mỗi lần bị thua thì quân Ai Lao rút về, nhưng
sau đó thì lại sang quấy phá. Trong đời vua Trần Anh Tông, ông cũng nhiều lần
thân chinh đi dẹp giặc nhưng ông cũng đã ra lệnh cho Phạm Ngũ Lão hơn ba, bốn phen đi dẹp giặc. Vua
Trần Minh Tông cũng nhiều phen thân chinh đi dẹp giặc. Trong triều đại nhà
Trần, mục đích của Đại Việt là dẹp các cuộc đánh phá và quấy nhiễu của quân Ai
Lao chứ không có mục đích đánh chiếm lấy đất nước này.
Tổ
chức quân đội
Bài chi tiết: Quân đội nhà Trần
Quân chủ lực nhà Trần gồm cấm quân và quân các lộ. Quân các lộ ở
đồng bằng gọi là chính binh, ở miền núi gọi là phiên binh. Cấm quân được gọi là
quân túc vệ.
Các đơn vị quân đội được gọi là quân. Đứng đầu mỗi
quân là một đại tướng quân. Mỗi quân có 30 đô, chỉ huy mỗi đô có chánh phó đại
đội. Mỗi đô có 5 ngũ, đứng đầu mỗi ngũ là đầu ngũ.
Cấm quân là lực lượng nòng cốt trong chiến tranh chống ngoại
xâm, có thể được điều động đi các lộ để tác chiến.
Nhằm có lực lượng đông đảo cần thiết khi chống xâm lược, nhà
Trần kế tục chính sách ngụ binh ư nông (giữ quân lính ở nhà
nông) của nhà Lý, vừa đảm bảo số quân cần thiết phòng khi có chiến tranh xảy
tới. Vua Trần một phần giữ lại ở kinh thành phòng khi có chuyện cấp bách, một
phần cho về quê cày ruộng. Quân cấm vệ và các lộ có khoảng 10 vạn người Trương
Hữu Quýnh, Đinh Xuân Lâm, Lê Mậu Hãn, sách đã dẫn,
Chiến
tranh chống Mông Nguyên
Ở phương Bắc, người Mông Cổ dần và xâm chiếm Trung Quốc. Sau khi
tiêu diệt nhà Kim phía bắc, các vua Mông Cổ tiến xuống
phía nam để diệt nước Nam Tống vốn
đã suy yếu khi bị nhà Kim của
người Nữ Chân xâm lấn từ đầu thế kỷ 12. Để tạo thế
bao vây Nam Tống, vua Mông Cổ đánh chiếm nước Đại Lý (Vân Nam (1254)
và sau đó đánh sang Đại Việt.
Cuối năm 1257, tướng Mông Cổ là Ngột
Lương Hợp Thai (Uriyangqadai hay 兀良合台) mang 3 vạn quân tiến vào nước Đại Việt qua đường Vân Nam.
Uriyangqadai
Vua
Trần Thái Tông đích thân ra chiến trận. Quân Trần cố gắng chặn nhưng quân Mông
Cổ vẫn tiến vào được Thăng Long. Nhân dân Thăng Long theo lệnh của triều đình
đã thực hiện "vườn
không nhà trống", rút về Thiên Mạc (Hà Nam). Ngột Lương Hợp Thai kéo quân
vào Thăng Long chưa đầy 1 tháng thì bị thiếu lương thực. Nhân cơ hội đó quân
Đại Việt phản công ở Đông Bộ Đầu (Từ Liêm-Hà Nội). Quân Mông Cổ thua phải rút
khỏi Thăng Long, đến vùng Quy Hóa (Yên Bái) bị quân của tộc trưởng Hà Bổng đánh
tan tác, quân Mông Cổ rút chạy về Vân Nam.
Năm 1279, quân Mông diệt được Nam Tống. Từ
năm 1280, vua Mông Cổ là Hốt Tất Liệt đã lập ra nhà
Nguyên. Để lấy cớ đánh Đại Việt, nhà Nguyên cho Toa Đô mượn
đường đánh Chiêm
Thành (Champa). Sau nhiều hoạt động ngoại giao hòa hoãn bất
thành, cuối cùng chiến tranh bùng phát. Cuối năm 1284, nhà Nguyên liền phái
hoàng tử Thoát Hoan và tướng Toa Đô mang quân đánh hai đường nam, bắc kẹp lại
để chiếm Đại Việt. Thoát Hoan đi từ Quảng Tây còn
Toa Đô đi đường biển từ cảng Quảng
Châu, trước hết đánh vào Chiêm Thành rồi đánh "gọng kìm"
thốc lên từ phía nam Đại Việt.
Đây là lần xâm lược Đại Việt với quy mô lớn nhất của nhà Nguyên
(huy động hơn 50 vạn quân) và cũng là cuộc kháng chiến gian khổ nhất của nhà
Trần chống phương Bắc, quyết định sự tồn vong của Đại Việt lúc đó.
Sau nhiều đợt rút lui để tránh thế mạnh của các đạo quân Mông,
dùng chiến thuật "vườn không nhà trống" để quân địch không có lương
ăn và bị bệnh dịch do không hợp thủy thổ bản địa, nhà Trần tổ chức phản công
vào cuối xuân, đầu hè năm 1285. Với
những chiến thắng ở Tây Kết, Hàm Tử, Chương Dương, quân Trần đại thắng, bắt giết được Toa
Đô. Thoát Hoan thu tàn quân chạy về bắc.
Thuyền chiến Đại Việt
Thắng lợi năm 1285 cơ
bản xác định sự tồn tại của Đại Việt và củng cố lòng tin của người Việt có thể
đương đầu được với đạo quân hùng mạnh của Mông Nguyên liền kề phía bắc. Bởi vậy
trong lần kháng chiến thứ 3 chống Mông Nguyên năm 1287, Hưng Đạo Vương Trần
Quốc Tuấn nói với vua Trần: "...Quân ta đã quen việc chiến trận, mà quân
nó thì sợ phải đi xa... Theo như thần thấy, phá được chúng là điều chắc
chắn". Nhà Trần tiếp tục chủ động áp dụng chiến thuật tránh thế mạnh,
triệt lương thảo. Cuối cùng quân Trần đại phá quân Nguyên ở sông Bạch Đằng
tháng 4 năm 1288, bắt sống Nguyên soái Ô Mã Nhi, Phàn
Tiếp, Tích Lệ Cơ. Thoát
Hoan một lần nữa chạy trốn về bắc.
Sau thất bại lần thứ ba ở Đại Việt, Nguyên Thế Tổ Hốt Tất Liệt vẫn chưa
muốn đình chiến. Sang các năm sau, vua Nguyên tiếp tục muốn điều binh sang
nhưng chưa gặp thời cơ thuận tiện. Tới năm 1294 lại định điều binh lần nữa thì
chính Hốt Tất Liệt băng hà. Cháu nội là Nguyên Thành Tông lên ngôi không muốn
gây chiến với Đại Việt nữa. Việc chiến tranh với nhà
Nguyên từ đó mới chấm dứt.
Hành
chính
Nhâm Dần, Thiên Ứng Chính Bình năm thứ 11 1242: Mùa xuân, tháng 2, chia nước làm 12 lộ. Đặt chức an phủ, trấn phủ, có 2 viên chánh, phó để cai trị. Các xã, sách thì đặt chức đại tư xã, tiểu tư xã. Từ ngũ phẩm trở lên là đại tư xã, từ lục phẩm trở xuống là tiểu
tư xã. Có người làm kiêm cả hai-4 xã, cùng xã chính, xã sử, xã giám gọi
là xã quan.
Mỗi lộ đều có quyền dân tịch để kiểm soát dân số trong lộ. Dân
chúng trong nước được chia ra làm 3 hạng: hạng tiểu hoàng nam (từ 18 tuổi đến
20 tuổi), hạng đại hoàng nam (từ 20 tuổi đến 60 tuổi) và hạng lão (trên 60
tuổi). Lúc đầu chỉ có những người trong hoàng tộc mới được giữ các chức quan
nhưng từ đời vua Anh Tông, những người tài đức cũng được tuyển dụng
vào giữ các chức vụ quan trọng này. Sách Khâm định Việt sử Thông
giám Cương mục, phần chính biên, có ghi lại 12 lộ như sau: Thiên Trường, Long
Hưng, Quốc Oai, Bắc Giang, Hải Đông, Trường Yên, Kiến Xương, Hồng Khoái, Thanh
Hoá, Hoàng giang, Diễn Châu.
Ngoài các lộ trên, nhà Trần còn đặt các phủ Lâm Bình, Thái
Nguyên, Lạng Giang.
Khi quân Mông Cổ đánh
bại nhà Nam Tống, một số quan lại địa phương nhà Tống đã quy phụ nhà Trần, như
trường hợp Hoàng Bính đem dâng phủ Tư Minh (nay
là Bằng Tường) năm 1263
Năm 1306, nhà Trần gả Huyền
Trân công chúa cho vua Chiêm Jaya
Sinhavarman III. Vua Chiêm Thành dâng hai Châu Ô, Rý làm của hồi môn. Nhà Trần
đổi thành Thuận Châu và Hóa Châu (Nam Quảng Trị và Thừa Thiên-Huế ngày nay).
Luật
pháp
Canh Dần, Kiến Trung năm thứ 5 1230: Mùa xuân, tháng 3, khảo xét các luật lệ của triều trước, soạn
thành Quốc
triều thống chế và sửa đổi hình luật
lễ nghi, gồm 20 quyển.
Định bị đồ có mức độ khác nhau:
·
Loại bị đồ làm Cảo điền hoành thì
thích vào mặt 6 chữ, cho ở Cảo xã (nay là xã Nhật Cảo), cày ruộng côn, mỗi người
3 mẫu, mỗi
năm phải nộp 300 thăng thóc.
·
Loại bị đồ làm Lao thành binh thì
thích vào cổ 4 chữ, bắt dọn cỏ ở Phượng Thành, thành Thăng Long, lệ vào quân Tứ
sương.
Đặt ty bình bạc là
cơ quan hành chính và tư pháp ở kinh đô Thăng Long lúc đó với chức quan kinh doãn,
chuyên xét đoán việc kiện tụng ở kinh thành. Năm 1265 đổi
thành Đại an phủ sứ, sau lại đổi thành Kinh sư đại doãn.
Kinh
tế
Bài chi tiết: Nông nghiệp Đại
Việt thời Trần, Thủ công nghiệp
Đại Việt thời Trần, Thương mại Đại
Việt thời Trần, và Tiền tệ thời Trần
Về mặt nông nghiệp: để tránh nạn ngập lụt, vua Thái Tông sai
đắp đê hai bên bờ sông và cử quan đặc trách trông coi việc đê gọi là hà đê sứ. Mỗi
năm sau vụ mùa, triều đình còn ra lệnh cho quân sĩ đắp đê hay đào lạch, hào,
giúp đỡ dân chúng. Đại Việt sử ký toàn thư có chép:
Tân Mão, Kiến Trung năm thứ 7, 1231: Mùa xuân, tháng giêng, sai nội minh tự Nguyễn Bang Cốc (hoạn
quan) chỉ huy binh lính phủ mình đào vét kênh Trầm và kênh Hào (là tên hai con
kênh, thuộc huyện Ngọc Sơn (nay là Tĩnh Gia), tỉnh Thanh Hóa) từ phủ Thanh
Hóa đến địa giới phía nam Diễn Châu.
Triều đình cũng cho phép các vương, hầu có quyền chiêu tập những
người nghèo khó, lưu lạc đi khai khẩn đất hoang để mở mang thêm ruộng nương.
Về mặt thuế má: Có
hai loại thuế là thuế thân và thuế điền. Thuế thân được đóng bằng tiền và ít
nhiều tuỳ theo số ruộng có. Ai có dưới một mẫu ruộng thì được miễn thuế. Thuế
điền thì đóng bằng thóc. Ngoài ra còn có thuế trầu cau, rau quả, tôm cá v.v. Về
mặt tiền tệ, để tiện việc tiêu dùng - vàng, bạc được
đúc thành phân, lượng và có hiệu của nhà vua.
Giáo
dục, thi cử
Ngoài Quốc Tử Giám có tại kinh đô từ đời nhà Lý, nhà
Trần cho lập thêm Quốc Học viện để giảng Tứ Thư và Ngũ Kinh. Tại
các lộ cũng cho mở trường học để dạy cho dân chúng.
Trước kia dưới triều nhà Lý, có mở
những khoa thi tam trường để lấy cử nhân, nhưng các khoa thi chỉ được mở ra khi nào
triều đình cần người tài giỏi ra giúp nước chứ chưa có mở định kỳ. Năm 1232, vua
Trần Thái Tông cho mở khoa thi thái học sinh để lấy tiến sĩ theo
định kỳ cứ 7 năm thì có một kỳ thi. Năm 1247, nhà
vua lại cho đặt ra khảo thi tam khôi để lấy trạng nguyên, bảng nhãn và thám hoa. Lê Văn Hưu là người đầu tiên đậu bảng nhãn.
Trong 175 năm tồn tại, nhà Trần đã tổ chức 14 khoa thi (10 khoa
chính thức và 4 khoa phụ), lấy 283 người đỗ. Có
2 khoa thi 1256 và 1266 lấy 2 trạng nguyên là Kinh trạng nguyên và Trại trạng
nguyên nên tổng số có 12 người đỗ đầu trong các kỳ thi.
Tôn
giáo
Về Phật giáo, vào
đầu đời nhà Trần thì Phật giáo còn thịnh. Các nhà vua đều sùng đạo cho xây
chùa, đúc chuông, tạc tượng để phụng thờ khắp nơi. ĐVSKTT chép lại Thượng
hoàng xuống chiếu rằng trong nước hễ chỗ nào có đình trạm đều phải đắp tượng
phật để thờ.
Vua Nhân Tông còn sai sứ sang Trung Hoa để thỉnh kinh về truyền
bá đạo Phật, và ông chính là ông tổ đầu tiên của thiền phái Trúc Lâm. Nhưng cuối đời Trần, Phật
giáo bị pha thêm các hình thức mê tín bùa chú cho nên ngày càng suy vi.
Về Lão giáothì
cũng được nhân dân ngưỡng mộ. Do đó, nhà Trần cũng cho mở những khảo thi tam
giáo như đời nhà Lý.
Văn
hóa nghệ thuật
Đời nhà Trần đã đào tạo được khá nhiều học giả nổi tiếng như Lê
Văn Hưu soạn bộ Đại Việt Sử Ký và đây là bộ sử đầu tiên
của Việt Nam. Mạc Đĩnh Chi nổi tiếng là một ông trạng rất mực thanh
liêm, đức độ và có tài ứng đối đã làm cho vua quan nhà
Nguyên phải kính phục. Chu Văn
An là một bậc cao hiền nêu gương thanh khiết, cương trực. Các
vua Thái Tông, Thánh Tông, Nhân Tông, Anh Tông, Minh Tông đều là những người
giỏi văn chương và có soạn Ngự tập và danh tướng Trần Quốc Tuấn có làm những tác phẩm giá
trị như Hịch tướng sĩ.
https://vnexpress.net/tin-tuc/giao-duc/trac-nghiem/danh-tuong-nao-trai-loi-cha-quyet-khong-doat-ngoi-vua-3551163-p20.html
Hàn Thuyên tức
Nguyễn Thuyên có công làm thơ bằng chữ Nôm và
đặt ra luật thơ Nôm. Vì thế đã có nhiều học giả, văn nhân đã theo gương của Hàn
Thuyên mà làm những bài thơ Nôm rất
giá trị. ĐVSKTT chép:
Bấy giờ (năm 1282) có cá sấu
đến sông Lô. Vua sai hình bộ thượng thư Nguyễn Thuyên làm bài văn ném xuống
sông, cá sấu bỏ đi. Vua cho việc này giống như việc của Hàn Dũ, bèn ban gọi
là Hàn Thuyên. Thuyên lại giỏi làm thơ phú quốc ngữ. Thơ phú nước ta dùng nhiều
quốc ngữ, thực bắt đầu từ đấy.
Nghệ thuật điêu khắc thời Trần được đánh giá là có bước tiến bộ,
tinh xảo hơn so với thời Lý, trong đó có một số phù điêu khắc hình nhạc công
biểu diễn mang phong cách Chiêm Thành. Cách trang trí hoa dựa trên nghệ thuật
dân dụng.
Về kiến trúc, dựa trên các tháp gốm, tháp đá, mô hình nhà bằng
đất nung, mảnh ngói vỡ khai quật được, triều Trần tiếp tục kế thừa truyền thống
nhà Lý với điểm nổi bật là chùa tháp, bộ đấu củng chống đỡ mái cầu kỳ và các
hoạt tiết trang trí đậm màu sắc Phật giáo.
Âm nhạc Đại Việt thời Trần chịu ảnh hưởng của Ấn Độ, Chiêm
Thành và Trung Quốc. Một
số nhạc công bị bắt từ Chiêm Thành và Trung Quốc trong các cuộc chiến đã truyền
nghề ca hát cho dân Đại Việt, càng ngày càng phổ biến.
Chính
sách hôn nhân
Nhà Trần lấy ngôi nhà Lý bằng
biện pháp hôn nhân. Nhà Trần từ vai trò là ngoại thích của nhà Lý đã giành
ngôi. Do đó, để tránh họa ngoại thích, nhà Trần chủ trương chỉ kết hôn với
người trong họ.
1/ An Sinh vương Trần Liễu, anh
trưởng của Trần Thái Tông Trần Cảnh, con Thượng hoàng Trần Thừa, lấy Thuận Thiên công chúa, con Lý Huệ Tông và Linh Từ quốc mẫu. Linh Từ là em ruột Trần Thừa,
như vậy Trần Liễu và Thuận Thiên là con cô con cậu.
2/ Năm 1225, Trần Thái Tông Trần Cảnh lấy Lý Chiêu Hoàng, em Thuận Thiên công chúa, trường
hợp này cũng là con cô lấy con cậu.
3/ Sau khi Lý Huệ Tông qua đời, giáng Huệ hậu (tức Linh Từ
quốc mẫu) làm Thiên Cực công chúa, gả cho Thái sư Trần Thủ Độ, tức là chị em họ lấy nhau.
4/ Năm 1237, vì Lý
Chiêu Hoàng không có con, Thủ Độ ép Thái Tông lấy Thuận Thiên, lúc ấy đã có
mang ba tháng với Trần Liễu. Trường hợp này vừa là con cô con cậu lấy nhau, vừa
là em chồng lấy chị dâu.
5/ Trần Thái Tông hứa gả con gái là Thiên Thành công chúa cho Trung Thành vương và
đã cho Thiên Thành tới ở nhà Nhân Đạo vương, là
cha đẻ ra Trung Thành vương, để chờ ngày cưới. Năm 1251, Hưng Đạo vương Trần Quốc Tuấn muốn lấy
Thiên Thành công chúa, đang đêm lẻn vào phòng Thiên Thành thông dâm. Thụy Bà Trưởng công chúa, chị
Thái Tông, lại là mẹ nuôi Hưng Đạo vương, đang đêm gõ cửa cung nói dối là Hưng
Đạo vương đã bị Nhân Đạo vương bắt giam, xin Đế cứu giúp. Sự thật, khi Đế sai
người tới thì Hưng Đạo vương còn trong phòng Thiên Thành và lúc ấy Nhân Đạo
vương mới biết. Hôm sau, Thụy Bà công chúa phải dâng mười mâm vàng sống xin cưới
Thiên Thành cho Hưng Đạo. Đế bất đắc dĩ phải gả và bồi thường cho Trung Thàng
vương. Do không rõ Thiên Thành công chúa là con của Thái Tông, hay là em Thái
Tông (tức là con của Thượng hoàng Trần Thừa), nên không thể xác định. Nếu là em
Thái Tông thì là cô lấy cháu, nếu là con Thái Tông thì là chị họ lấy em họ.
6/ Năm 1258, Trần Thánh Tông lấy Thiên Cảm hoàng hậu Trần Thiều, là con gái thứ
năm của An Sinh vương Trần Liễu, tức là con chú con bác lấy nhau.
7/ Chiêu Minh vương Trần Quang Khải lấy Phụng Dương công chúa, là con gái Thái sư Trần Thủ Độ.
Thái sư là em họ Thượng hoàng Trần Thừa, mà Quang Khải là cháu nội Thượng
hoàng, tức cháu chú cháu bác lấy nhau.
8/ Thụy Bảo công chúa, con
Trần Thái Tông, lấy Uy Văn vương Toại.
9/ Thiều Dương công chúa, con
Trần Thái Tông, lấy Thượng vị Văn Hưng hầu.
10/ Thiên Thụy công chúa, con Trần Thánh Tông, tức cháu
nội Thái Tông và cháu ngoại Trần Liễu, lấy Hưng Vũ vươngQuốc
Nghiễn, con Trần Hưng Đạo, cháu nội Trần Liễu. Trường hợp này vừa là con cô con
cậu (Trần Hưng Đạo và Thiên Cảm là con Trần Liễu), vừa là cháu chú cháu bác lấy
nhau.
11/ Năm 1274, Trần Nhân Tông lấy Bảo Thánh hoàng hậu, rồi Tuyên Từ hoàng hậu, đều là con Hưng Đạo vương.
Trường hợp này giống Thiên Thụy lấy Quốc Nghiễn.
12/ Trần Anh Tông, con Nhân Tông, cháu Thánh
Tông, chắt Thái Tông, lấy Văn Đức phu nhân năm 1292, là
con Hưng Nhượng vương Trần Quốc Tảng, tức là phu nhân là cháu nội
Hưng Đạo vương. Trường hợp này là cháu cô cháu cậu (Hưng Đạo vương và Thiên Cảm
là con Trần Liễu) hay chắt chú chắt bác lấy nhau. Sau Anh Tông lại bỏ Văn Đức
phu nhân mà lấy em ruột phu nhân là Thánh Tư phu nhân, tức Thuận Thánh hoàng hậu.
13/ Trần Anh Tông lấy Huy Tư hoàng phi là
con Thụy Bảo công chúa và Trần Bình Trọng. Thụy Bảo công chúa là em
Thánh Tông, Anh Tông là cháu nội Thánh Tông, tức cháu lấy cô.
14/ Năm 1301, Thiên Trân công chúa, con
Anh Tông, lấy Uy Túc công Trần Văn Bích, cháu
nội Chiêu Minh vương Trần Quang Khải. Quang Khải và Thánh Tông là
anh em, tức cháu chú cháu bác lấy nhau. Thiên Trân công chúa chết, Uy Túc lại lấy
Huy Thánh công chúa, con gái Huệ Vũ vương Trần Quốc Chẩn, em ruột Anh Tông.
15/ Thượng Trân công chúa, em
Anh Tông, chắt Thái Tông lấy Văn Huệ công Trần Quang Triều, con Trần Quốc Tảng, cháu Hưng
Đạo, chắt Trần Liễu, tức chắt chú chắt bác lấy nhau.
16/ Trần Minh Tông, con Anh Tông, cháu Nhân Tông,
lấy Huy Thánh công chúa, con gái lớn Huệ Vũ vương Quốc
Chẩn. Chẩn là em Anh Tông, tức là con chú con bác lấy nhau.
17/ Năm 1337, Trần Hiến Tông, con Minh Tông, lấy Hiển Trinh công chúa, con
gái lớn Huệ Túc vương Trần Đại Niên.
19/ Năm 1349, Trần Dụ Tông, con Minh Tông, lấy con gái thứ tư của Huệ
Túc vương là Nghi Thánh hoàng hậu.
20/ Huy Ninh công chúa, con
Minh Tông, lấy tông thất Trần Nhân Vinh. Sau
Nhân Vinh bị Dương Nhật Lễ giết, Trần Nghệ Tông là anh, lại gả Huy Ninh
cho em họ mẹ, cháu của mẹ ruột là Hồ Quý
Ly.
21/ Trần Duệ Tông, con Minh Tông và Đôn Từ Thái
phi, cô của Quý Ly, lấy Gia Từ hoàng hậu là em họ Quý Ly, tức anh
em họ lấy nhau.
22/ Năm 1375, Trần
Duệ Tông gả con là Trang Huy công chúa cho Trần Nguyên Dẫn, con
Cung Chính vương. Cung Chính vương và Duệ Tông đều là con Minh Tông, tức con
chú con bác lấy nhau.
23/ Thiên Huy công chúa Trần Thục Mỹ, con Trần
Nghệ Tông, lấy Trần Giản Hoàng là con Duệ Tông. Nghệ
Tông và Duệ Tông cùng là con Minh Tông, mẹ Nghệ Tông là Minh Từ Thái phi, mẹ Duệ
Tông là Đôn Từ Thái phi, là hai chị em ruột, cô của Quý Ly. Như vậy, cả hai vừa
là con chú con bác, vừa là cháu dì cháu già lấy nhau.
24/ Sau khi Giản Hoàng chết, vợ là Trần Thục
Mỹ tư thông với Trần Nguyên Uyên, con
Cung Tín vương Trần Thiên Trạch, em
khác mẹ với cha bà là Nghệ Tông, như vậy con chú con bác tư thông với nhau. Sau
Thượng hoàng đem công chúa gả cho anh Nguyên Uyên là Nguyên Hãng.
25/ Tuyên Huy công chúa, con
Duệ Tông, lấy Quan Phục Đại vương Húc, con Nghệ Tông, giống trường hợp Trần Thục
Mỹ lấy Trần Giản Hoàng.
26/ Trang Huy công chúa, con
Tông thất Trần Nhân Vinh với
vợ là Huy Ninh công chúa cho Trần Mộng Dữ, con Trần Nguyên Đán, cháu bốn đời của Quang Khải.
27/ Trần Thuận Tông, con út Nghệ Tông, lấy Hồ Thánh Ngâu là con gái lớn của Hồ Quý
Ly và Huy Ninh công chúa. Huy Ninh công chúa là em Nghệ Tông,
tức là con cô con cậu lấy nhau. Thuận Tông lại là cháu nội của Đôn Từ Thái phi,
cô của Quý Ly, lấy con gái Quý Ly, tức anh em họ lấy nhau.
Tuy cẩn thận đề phòng nạn ngoại thích bằng việc kết hôn nội tộc,
nhưng về sau thì việc kết hôn nội tộc trong họ Trần cũng thưa dần. Từ khi Trần
Nghệ Tông trọng dụng Hồ Quý Ly là một ngoại thích, lập tức nhà Trần cũng gặp
"họa ngoại thích" và cuối cùng cũng mất về tay ngoại thích, giống
như nhà Lý trước đó
No comments:
Post a Comment