Cách nay 68 năm, đảo Guam được tổ chức thành
một thịnh vượng chung của
Hoa Kỳ.
Ngày 01
tháng 05, 1950
Guam
Lãnh thổ Guam
Guåhan
Quốc kỳ
Quốc ca
Hành chính
Địa lý
Diện tích nước không đáng kể %
Dân cư
9,4% người đa chủng
7,1% người da trắng
2,2% người Hàn Quốc
1,6% người Trung Quốc
1,6% người Palau
1,5% người Nhật
4,6% khác
Dân số ước lượng 162.742 người
(Năm 2016)
Dân số (2010) 159,358 người
Kinh tế
Thông tin khác
Ước
tính năm 2000.
Guam (tiếng Chamorro: Guåhan), tên chính thức là Lãnh thổ
Guam, là một hải đảo nằm ở miền tây Thái Bình Dương và là một lãnh
thổ có tổ chức nhưng chưa hợp nhất của Hoa Kỳ. Người
Chamorros, cư dân bản thổ của Guam là nhóm người đầu
tiên sinh sống tại hòn đảo khoảng 6.000 năm về trước.
Chamorro
people
Quần đảo Mariana ở bên phải bản
đồ, phía đông biển Philippine, và ở phía tây của vực Mariana
Thủ phủ của đảo là Hagåtña, trước đây viết là "Agana". Kinh tế của Guam
chính yếu trông vào du lịch (đặc
biệt là từ Nhật Bản, Hàn Quốc và Đài Loan) và các
căn cứ quân sự của Hoa Kỳ.
Guam nằm về phía Tây của Hawai cách
đó 6298 Kilometer, về phía Đông của Philippines với
khoảng cách 2058 Kilometer, 3400 Kilometer từ Pyongyang, Bắc Triều Tiên.
Bản đồ các đảo về phía đông nam
Hawai (phía có gió)
Lịch
sử
Nhà hàng hải người Bồ Đào Nha Ferdinand Magellan phụng lệnh Vua Tây Ban
Nha phát hiện ra đảo Guam năm 1521 trong
chuyến đi vòng quanh Trái Đất.
Fernão de
Magalhães hay thường được
biết đến rộng rãi với tên Anh hóa Ferdinand Magellan (tiếng Tây Ban Nha: Fernando de Magallanes; mùa xuân 1480 – 27 tháng 4 năm 1521) là một nhà thám hiểm hàng
hải người Bồ Đào Nha
Sau đó Tướng Miguel López de Legazpi nhân
danh vua Tây Ban Nha đã đến Guam và tuyên bố chủ quyền năm 1565. Người Tây Ban Nha đặt nền cai trị thuộc địa
Guam từ năm 1668 khi linh
mục San Vitores sang
Guam truyền giáo phổ biến đạo Công
giáo. Lúc bấy giờ Guam cũng như toàn phần Quần đảo Mariana và Quần đảo Caroline phụ thuộc Philippines như
một phần của xứ Đông Ấn
thuộc Tây Ban Nha. Trong thời gian non 200 năm (1668-1815), Guam là trạm dừng
chân quan trọng trên chặng hải hành của thương thuyền Tây Ban Nha từ México sang Philippines. Dưới
sự cai trị của Tây Ban Nha, văn hóa Chamorro và các thổ dân nói chung chịu sự
chi phối mạnh mẽ của văn hóa Tây Ban Nha.
Tây Ban Nha và Hoa Kỳ xung chiến vào
cuối thế kỷ
19, kết quả là Tây Ban Nha nhượng đứt Philippines và Guam cho Hoa
Kỳ năm 1898. Quần
đảo Mariana thì Madrid bán cho Đức với
giá 837.500 đồng vàng Đức.
Hoa Kỳ từ đấy dùng đảo Guam làm trạm tiếp tế cho tàu chiến hải
quân khi vượt đại dương đi lại sang Philippines.
Khi Chiến tranh thế giới thứ hai bùng
nổ thì Quân đội Đế quốc Nhật Bản tiến chiếm ngày 8 tháng
12 năm 1941. Vì
được dự đoán trước, Hoa Kỳ đã di tản phần lớn kiều dân khỏi đảo. Trước đó từ
năm 1914 thời Chiến tranh thế giới thứ nhất Nhật
đã tiếp thu Quần đảo Bắc Mariana từ Đức và cai trị chiếu
theo hiệp định Ủy thác Nam Dương. Thổ dân Chamorro từ Quần đảo
Bắc Mariana được Nhật đưa đến Guam làm thông dịch viên cho
lực lượng chiếm đóng Nhật Bản. Trong khi đó dân Chamorro ở Guam thì bị liệt vào
thành phần địch quân. Cũng vì sự kiện này mà sau chiến tranh, dân Chamorro ở
Guam mang mối thù với thổ dân từ Bắc Mariana mặc dù cả hai đều là người
Chamorro.
Trong suốt thời giam bị chiếm đóng 31 tháng, dân Guam bị quân
Nhật bắt người thì lao dịch, kẻ thì bị giết hại, giam cầm, có khi ép buộc cả
phụ nữ phục vụ sinh lý cho Quân đội Nhật dưới dạng mại dâm, nhiều gia
đình ly tán. Theo cuộc điều tra của Quốc hội Hoa Kỳ năm 2004 thì
trong gần ba năm Nhật chiếm đóng, có khoảng một nghìn người ở Guam bị giết.
Ngày 21
tháng 7 năm 1944 Hoa
Kỳ mở cuộc tái chiếm Guam, giao tranh ác liệt. Nhật phải
rút lui, bỏ cả Quần đảo Bắc Mariana.
Sau đệ
nhị thế chiến
Sau chiến tranh, Hoa Kỳ thông qua Đạo
luật Tổ chức Guam năm 1950 nhằm thiết lập Guam như một lãnh thổ có tổ chức nhưng
chưa sát nhập của Hoa Kỳ. Đây là cơ chế pháp lý cai trị Guam, thiết lập guồng
máy hành chính và trao quyền công dân Hoa Kỳ cho cư dân Guam. Thống đốc
Guam được liên bang bổ nhiệm cho đến năm 1968, khi Đạo luật bầu cử thống đốc
Guam cho phép bầu cử phổ thông chức vụ này . Vì
Guam không phải là tiểu bang Hoa Kỳ, công dân Mỹ cư trú trên đảo Guam không
được phép bỏ phiếu cho tổng thống và đại diện Quốc hội của họ là một thành viên
không bỏ phiếu. Tuy
nhiên, họ có quyền bỏ phiếu cho các đại biểu đảng trong các cuộc bầu cử sơ bộ
của tổng thống.
Tháng Tư 1975 khi Sài Gòn thất thủ, Hoa
Kỳ mở cuộc di tản bằng hàng không cũng như đường biển thì Guam được dùng làm
chặng dừng chân đầu tiên của hơn 100.000 người Việt tỵ nạn đến
đất Mỹ. Chính
nơi này cũng là nơi con tàu Việt Nam Thương Tín cập
bến vào Tháng Chín năm 1975 sau khi thoát khỏi Việt Nam từ Tháng Tư.
tàu Việt Nam Thương Tín
Ngày 16
tháng 10 chính con tàu này đã làm cuộc hành trình về Việt Nam chở
1.546 người Việt muốn hồi hương.
Guam là nơi tạm trú của 111.919 người Việt tỵ nạn trước
khi chính phủ Liên bang Hoa Kỳ dàn xếp chuyển họ
sang Bắc Mỹ định cư ở Hoa Kỳ.
Địa lý
Phần phía bắc của Guam từ không gian
Phần phía nam của Guam từ không gian
Guam nằm ở vị trí 13.5° bắc 144.5° đông và có diện tích là
210 dặm vuông (544 km²). Nó là đảo cận nam nhất của Quần đảo Mariana và là đảo lớn nhất trong
Quần đảo Micronesia. Chuỗi đảo này được hình thành bởi
các mảng kiến tạo Thái Bình Dương và Philippines. Rãnh
Mariana, một vùng bị quằn sâu, nằm bên cạnh chuỗi đảo về phía
đông. Challenger Deep, điểm
sâu nhất trên Trái
Đất, ở phía tây nam của Guam có độ sâu khoảng 35.797 ft (10.911 mét).
Điểm cao nhất tại Guam là Núi Lamlam cao
1.332 ft (406 m). Đảo Guam dài 30 dặm Anh (48 km)
và rộng từ 4 dặm (6 km) đến 12 dặm (19 km). Thỉnh thoảng Đảo bị động
đất vì nó ở rìa phía tây của Mảng Thái Bình Dương và gần mảng Philippines.
Trong những năm vừa qua, các trận động đất có trung tâm chấn
động gần Guam có cường độ từ 5,0 đến 8,7. Không như núi lửa Anatåhan tại
Quần đảo Bắc Mariana, Guam không phải là vùng núi lửa còn hoạt động. Tuy nhiên,
vì hướng gió và gần Anatahan, các hoạt động núi lửa nhất là tàn tro đôi khi ảnh
hưởng đến Guam.
Phần phía bắc của đảo có bình nguyên rừng với đất đá vôi và bờ
đá san hô trong khi phía nam có những đỉnh núi lửa có thảo nguyên và rừng. Một
bờ đá san hô bao quanh phần lớn đảo, trừ những nơi có vịnh cung cấp lối ra cho
các con sông nhỏ và suối nước chảy từ các ngọn đồi xuống Thái Bình Dương và
biển Philippines. Dân số của đảo tập trung nhiều nhất ở khu vực phía bắc và
miền trung.
Khí
hậu
Khí hậu có nét nhiệt đới. Thời tiết thường nóng và rất ẩm với ít
thay đổi nhiệt độ theo mùa. Nhiệt độ cao trung bình là 86 °F (30 °C)
và nhiệt độ thấp trung bình là 74°F (24 °C) với lượng mưa trung bình hàng năm là 96 inch (2.180 mm). Mùa
khô kéo dài từ tháng 12 đến tháng sáu. Những tháng còn lại là mùa mưa. Tháng 1
và tháng 2 được xem là tháng mát nhất trong năm với nhiệt độ ban đêm khoảng từ
75 đến 70 °F và thông thường có độ ẩm thấp hơn. Tháng dễ có bão nhất là
tháng 10 và tháng 11. Tuy nhiên chúng cũng có thể xảy ra quanh năm.
Trung bình có ba cơn bão nhiệt đới và một cơn bão lớn đi qua
Guam trong vòng 180 hải lý (330 km) mỗi năm. Cơn bão có cường độ mạnh nhất
đi qua Guam mới vừa qua là Siêu bão Pongsona với
sức gió gần trung tâm là 125 dặm một giờ đập vào Guam ngày 8 tháng
12 năm 2002 để
lại sự tàn phá khủng khiếp. Từ sau Siêu bão Pamela năm 1976 các
cấu trúc nhà cửa bằng gỗ đã được thay thế bằng các cấu trúc bê tông.
Trong thập niên 1980, các cột điện bằng gỗ bắt đầu
được thay thế bằng các cột chống bão bằng bê tông cốt thép. Trong thập niên 1990, nhiều chủ nhà và cơ sở thương
mải đã lắp đặt các cửa chớp chống bão.
Nhân
khẩu
Theo Điều tra Dân số Hoa Kỳ năm 2000, dân số của Guam là 154.805 Dân
số ước tính năm 2007 cho Guam là 173.456. Cho
đến năm 2005, sự gia tăng dân số hàng năm là 1,76%. Nhóm
dân đông nhất là người bản xứ Chamorros, chiếm 57% tổng dân số. Nhóm dân lớn
thứ nhì là người Philippines chiếm 25.5%, người da trắng 10%, Việt Nam, Trung
Hoa, Nhật, Triều Tiên và các nhóm dân khác. Ngày nay, Giáo hội Công giáo Rôma là tôn giáo lớn nhất
chiếm 85%. Ngôn ngữ chính của đảo là tiếng Anh và tiếng Chamorro.
Những người Việt chọn lựa ở lại và sinh cư lập nghiệp tại Guam
không tới 200 người. Hiện tại, Guam có tới bảy tám tiệm ăn do người Việt Nam
làm chủ, tiệm nào cũng có món phở nhưng người địa phương thích nhất là món hủ
tiếu nấu theo kiểu Việt Nam mà họ gọi là combination soup. Ở Guam
chỉ có hai bác sĩ người Việt, còn phần đông là buôn bán. Có người từ California hay từ
những tiểu bang khác qua Guam mở quán Karaôkê hay hộp đêm để phục vụ du lịch.
Văn
hóa
Văn hóa Chamorro truyền thống được thể hiện trong điệu múa, đi
biển, nấu ăn, bắt đánh cá, các trò chơi (như batu, chonka, estuleks, và
bayogu), các bài hát và kiểu cách bị ảnh hưởng bởi sự di dân của những người từ
những nơi khác đến. Chính sách của Tây Ban Nha thời thuộc địa (1668-1898) là
một chính sách thu phục và khuyến khích cải đạo sang Giáo hội Công giáo Rôma.
Tình trạng dẫn đến việc loại dần các chiến binh nam của Guam và đẩy người
Chamorro ra khỏi quê hương của họ.
Sử gia Lawrence Cunningham vào năm 1992 có
viết "Theo ý nghĩ của người Chamorro, vùng đất và các sản phẩm từ đất sinh
ra thuộc về mọi người. Inafa'maolek, hay
là phụ thuộc liên đới, là chìa khóa hay giá trị trung tâm trong văn hóa
Chamorro... Inafa'maolek phụ thuộc vào một tinh thần hợp tác.
Lawrence Cunningham
Đây là ý nghĩa cốt lõi rằng mọi thứ trong văn hóa Chamorro xoay
tròn quanh nhau. Mối quan tâm mạnh mẽ là vì nhau hơn là chủ nghĩa cá nhân và quyền tư hữu."
Văn hóa cốt lõi của Chamorro là sự kết hợp phức tạp quy định xã
hội đặt trọng tâm vào sự kính trọng: Từ việc hôn bàn tay của người già, lưu
truyền những huyền thoại, bài hát, và các nghi lễ tán tỉnh, đến
việc một người cầu xin tha thứ từ tổ tiên đã khuất khi đi vào rừng sâu. Những
phong tục tập quán có từ trước khi Tây Ban Nha xâm chiếm bao gồm làm thuyền
galaide, làm nhạc cụ belembaotuyan,...
Tham
khảo
1.
^ Filling
Gaps in the Human Development Index Lưu trữ October 5, 2011, tại Wayback
Machine., United Nations ESCAP,
February 2009.
3.
^ Rogers, Robert F. (1995). Destiny's Landfall: A History
of Guam. Honolulu: University of Hawaii Press.
4.
^ Rogers, Robert F. (1995). Destiny's Landfall: A History
of Guam. Honolulu: University of Hawaii Press. ISBN 978-0-8248-1678-0.
5.
^ Curry, Tom (28 tháng 5 năm 2008). “Nominating,
but not voting for president: Clinton-Obama struggle spotlights Guam, American
Samoa, Puerto Rico”. NBC News. Bản gốc lưu trữ ngày 15 tháng 8 năm 2016. Truy cập ngày 19 tháng 8 năm 2016. Đã bỏ qua tham số không rõ
|df= (trợ giúp)
6.
^ Đọc lại
Chân Trời Mới, tờ báo tị nạn đầu tiên trên
trang mạng của Đài BBC tiếng Việt, được truy cập ngày 23 tháng 10 năm 2007.
7.
^ Người Việt
Nam định cư trên đảo Guam trên
trang của Đài Á châu Tự do, được truy cập ngày 23 tháng 10 năm 2007
10.
^ “NOWData
- NOAA Online Weather Data”. Cơ quan
Hải dương và Khí quyển Quốc gia. Truy cập
ngày 17 tháng 11 năm 2012.
11.
^ “Climatological
Information for Guam, Pacific Islands, United States”. Đài Thiên văn Hồng Kông. Truy cập ngày 17 tháng 11 năm 2012.
14.
^ “MIPT Terrorism Knowledge Base:
Guam”. Ngày 17 tháng 5 năm 2007. Truy cập ngày 19 tháng 7 năm 2007.
No comments:
Post a Comment