Cách nay đúng 120 năm, Hawaii trở thành
một phần của Mỹ.
Ngày 07
tháng 07, 1898
Lãnh thổ Hawaii
Lãnh thổ Hawaiʻi
1898–1959
Lãnh
thổ Hawaiʻi
1900-1903 Sanford B. Dole
1957-1959 William F. Quinn
Thống
đốc quân sự
Lịch
sử
Đạo
luật tổ chức 1900
Lãnh thổ Hawaiʻi, viết tắt
chính thức là T.H., từng
là một lãnh
thổ hợp nhất có tổ chức của Hoa Kỳ,
được thành lập ngày 7 tháng 7 năm 1898 và giải
thể ngày 21 tháng 8 năm 1959 khi Hawaiʻi
trở thành một tiểu bang của Hoa Kỳ. Quốc hội Hoa Kỳ thông qua Giải pháp Newlands nhằm sáp nhập cựu Vương quốc Hawaiʻi và sau đó là Cộng hòa Hawaiʻi vào Hoa Kỳ. Lịch sử
lãnh thổ Hawaiʻi
gồm có một thời kỳ từ năm 1941 đến năm 1944 khi quần
đảo này bị đặt dưới thiết quân luật. Chính quyền dân sự bị giải tán và một vị thống đốc quân
sự được bổ nhiệm.
The Territory of Hawaii or Hawaii
Territory was
an organized
incorporated territory of the United
States that existed from August 12, 1898, until August 21, 1959,
when most of its territory, excluding Palmyra
Island and the Stewart
Islands, was admitted to the Union as
the fiftieth U.S. state, the State of
Hawaii. The Hawaii Admission Act specified that the State
of Hawaii would not include the distant Palmyra
Island, the Midway
Islands, Kingman
Reef, and Johnston
Atoll, which includes Johnston (or Kalama) Island and Sand Island,
and the Act was silent regarding the Stewart
Islands.
The U.S. Congress passed the Newlands Resolution which annexed the Republic of Hawaii to the United States.
Hawaii's territorial history includes a period from 1941 to 1944—during World War
II—when the islands were placed under martial
law. Civilian government was dissolved and a military governor was
appointed.
Chính phủ lâm thời
Ngày 12 tháng 8 năm 1898, cờ của Vương quốc
Hawaiʻi trên Dinh ʻIolani bị hạ xuống để cờ của Hoa Kỳ được kéo lên
Sau khi Nữ hoàng Liliʻuokalani bị lật
đổ năm 1893, Ủy ban an ninh do Lorrin A. Thurston lãnh đạo đã thiết lập Chính phủ
Lâm thời Hawaiʻi để cai
trị quần đảo trong thời gian chuyển tiếp được trông đợi sáp nhập vào Hoa Kỳ.
Thurston năng nổ vận động Quốc hội Hoa Kỳ trong lúc đại diện của hoàng gia là
Công chúa Victoria Kaʻiulani đang ở Washington,
D.C. cho
rằng việc lật đổ chính phủ của cô bà là bất hợp pháp.
Trước tiên, các bước tiến hành sáp nhập bắt đầu khi Tổng thống Hoa Kỳ Benjamin
Harrison xuống
chức và Tổng thống Grover
Cleveland lên
nhận chức. Cleveland là một người chống chủ nghĩa đế quốc và mạnh
mẽ chống đối việc sáp nhập. Ông rút lại hiệp ước sáp nhập không cho đem ra bàn
luận, tiến hành một cuộc điều tra và đề nghị tái lập nền quân chủ của Nữ hoàng
Liliʻuokalani. Cuộc điều tra sâu rộng hơn của Quốc hội Hoa Kỳ đã cho
ra đời bản Báo cáo Morgan.
Báo
cáo này đã xác định rằng những hành động của quân đội Hoa Kỳ là hoàn toàn trung
lập và bác bỏ những lời tố cáo rằng Hoa Kỳ đã nhúng tay vào việc lật đổ vương
triều Hawaii.
Chính phủ lâm thời họp lại và thảo ra một bản hiến pháp tại Honolulu để thiết lập Cộng hòa Hawaiʻi.
Thurston được yêu cầu làm tổng thống đầu tiên của quốc gia nhưng ông lo lắng
rằng tính tình của ông có thể làm phương hại đến mục tiêu sáp nhập vào Hoa Kỳ.
Cựu phẩm phán tối cao pháp viện thuộc thành phần bảo thủ hơn và là bạn của Nữ
hoàng Liliʻuokalani tên là Sanford B. Dole được bầu làm tổng thống đầu tiên và duy
nhất của chế độ mới.
Cartoon depiction
of the United States, its territories, and US controlled regions as a classroom
with belligerent Philippines, Hawaii, Puerto Rico, and Cuba
Vận mệnh hiển nhiên
Khi Tổng thống Grover Cleveland kết thúc nhiệm kỳ tổng thống vào
tháng 3 năm 1897, cựu
quân nhân Nội chiến Hoa Kỳ là William
McKinley nhậm
chức tổng thống. McKinley tin vào việc gia tăng vị thế nổi bật của Hoa Kỳ trên
chính trường quốc tế.
Dưới các chính sách của McKinley, người Mỹ được đưa đi chiến đấu
chống Tây Ban
Nha ở Cuba, Philippines và Puerto
Rico năm 1898. Vị trí chiến lược của Hawaiʻi đối
với cuộc chiến tại Philippines đã khiến nó đặc biệt quan trọng đối với những
lợi ích của Hoa Kỳ.
Tháng tư năm 1917, Nữ hoàng Liliʻuokalani
tự hào cho bay lá cờ của Hoa Kỳ trên tư dinh của bà tại Washington Place. Bà
nói rằng thật vinh dự cho người Hawaii đã mất mạng trong lúc phục vụ như binh
sĩ Hoa Kỳ trong Chiến tranh thế giới thứ nhất, và bà
cuối cùng chấp nhận việc bị lật đổ và việc Hawaii bị sáp nhập vào Hoa Kỳ. Lòng
yêu nước mới tìm thấy của bà đối với Hoa Kỳ được cảm hóa vì cái chết của 5 thủy thủ
người Hawaii.
Giải pháp Newlands
năm 1898
Ngày 7 tháng 7 năm 1898, McKinley ký Giải pháp Newlands (được đặt tên theo tên của Dân biểu Frances
Newlands) chính thức sáp nhập Hawaiʻi vào
Hoa Kỳ. Một buổi lễ chính thức được tổ chức tại bậc thềm của Dinh ʻIolani nơi cờ
Hawaii bị hạ xuống và cờ Hoa Kỳ được kéo lên. Dole được bổ nhiệm làm thống đốc
lãnh thổ đầu tiên của Hawaiʻi.
Sanford B. Dole tuyên thệ làm thống đốc trên
bậc thềm của Dinh ʻIolani trong
lúc các thương gia và chủ đồn điền Mỹ vỗ tay ăn mừng chiến thắng chế độ quân
chủ
Giải pháp Newlands thiết lập một ủy ban gồm năm thành viên để
nghiên cứu luật nào cần thiết cho Hawaiʻi. Ủy
ban gồm có: Thống đốc Lãnh thổ Dole (R-HI), các Thượng nghị sĩ Hoa Kỳ Shelby M. Cullom (R-IL) và John T. Morgan (R-AL), Dân biểu Hoa Kỳ Robert R. Hitt (R-IL) và Cựu chánh thẩm phán Hawaiʻi và sau đó là Thống đốc Lãnh thổ Walter F. Frear (R-TH). Bản báo cáo của ủy ban được trình
lên Quốc hội Hoa Kỳ để bàn bạc mà kéo dài hơn một năm. Quốc hội Hoa Kỳ đã đưa
ra nhiều vấn đề phản đối với lý do rằng thiết lập một chính quyền dân cử lãnh
thổ tại Hawaiʻi có thể dẫn đến việc cho phép lãnh thổ này thành một tiểu bang
với một đa số người không phải là người da trắng.
Đạo luật tổ chức
Quốc hội Hoa Kỳ sau cùng đồng ý cho phép Hawaiʻi có một chính quyền dân cử của chính nó và McKinley ký thành
luật. Đó là đạo luật cho phép một chính quyền cho Lãnh thổ Hawaiʻi, cũng còn được biết với cái tên Đạo luật Tổ chức Hawaii
1900.
Đạo luật Tổ chức thiết lập Văn phòng của Thống đốc Lãnh thổ, một
văn phòng được đương kim tổng thống Hoa Kỳ bổ nhiệm và thường thường là từ đảng chính trị của
tổng thống. Thống đốc lãnh thổ phải phục vụ sao cho tổng thống hài lòng và có
thể bị thay thế bất cứ lúc nào.
Các thống
đốc lãnh thổ
Đạo luật Tổ chức tạo nên hành pháp lãn thổ có nhiệm vụ đề nghị
và thông qua các luật. Một vị thẩm phán đặc trách về việc diễn giải luật lãnh
đạo Tối cao pháp viện. Một
bộ phận lưỡng viện lập pháp gồm có Hạ viện Hawaii và Thượng viện Hawaii được
phố thông cử tri bầu lên. Đại diện ở Quốc hội Hoa Kỳ bị hạn chế với chỉ một đại
biểu không có quyền biểu quyết.
Du lịch khởi sự
Công ty Hàng hải Matson quảng cáo Hawaiʻi như một
điểm đến du lịch lần đầu tiên vào cuối thập niên 1890.
Công nghiệp du lịch của Hawaiʻi khởi
sự vào năm 1882 khi Công ty hàng hải Matson, do
Thuyền trưởng William Matson thành lập, bắt đầu chạy các chuyến tàu chở hàng
hóa giữa San
Francisco và
Hawaiʻi. Các chuyến đi lại của ông đã khuyến khích ông mua các tàu
khách chạy hơi nước để mang du khách từ đất liền Hoa Kỳ đến nghỉ ngơi vui chơi tại Hawaiʻi.
Đội tàu của Matson gồm có S.S. Wilhelmina là đối thủ của các tàu
chở khách tốt nhất phục vụ các tuyến đường biển Đại Tây Dương. Với việc bùng nổ sự thích thú
được nghỉ ngơi vui chơi tại Hawaii của các gia đình người Mỹ giàu có vào cuối
thập niên 1920, Matson thêm các tàu S.S. Mariposa, S.S. Monterey và S.S.
Lurline vào đội tàu của mình.
Công ty hàng hải Matson mở hai khách sạn có dịch vụ vui chơi tại
Honolulu gần khu hoàng gia. Khách sạn đầu tiên trên Waikīkī là Khách sạn Moana mở vào năm 1901. Vì là khách sạn đầu tiên trên Waikīkī nên Khách sạn Moana có
biệt danh là "Đệ nhất Phu nhân Waikīkī". Khách sạn này được sự chú ý
của quốc tế vào năm 1920 khi Edward, Thái tử Xứ Wales và là Vua tương lai Edward
VIII của Vương quốc Anh nghĩ
tại đây.
Năm 1927, Khách sạn
Hoàng gia Hawaii, được gọi không chính thức là "Pink Palace of the
Pacific", mở cửa. Nó là chỗ nghỉ ngơi ở Hawaiʻi mà Tổng thống Hoa Kỳ Franklin D. Roosevelt thích nhất trong suốt Chiến tranh thế giới thứ hai.
Căn cứ quân sự
Với việc sáp nhập, Hoa Kỳ thấy Hawaiʻi như là tài sản quân sự chiến lược tốt nhất. McKinley và người
kế nhiệm là Tổng thống Theodore Roosevelt mở rộng
sự hiện diện quân sự của Hoa Kỳ tại Hawaiʻi và
thiết lập một số căn cứ chính, một số còn được sử dụng ngày nay. Vào khoảng
1906, toàn bộ đảo Oʻahu được phòng thủ kiên cố quanh duyên hải bằng một "vòng
đai thép" gồm rất nhiều ụ súng đặt trên các vách thép duyên hải. Một trong
số ít các ụ súng còn lại được xây xong vào năm 1911 là Ụ súng Randolph. Ngày
nay nó là Viện bảo tàng Quân đội Hawaiʻi.
Danh sách các căn cứ trên lãnh thổ:
Công nghiệp phát
triển và Big Five
Là một lãnh thổ của Hoa Kỳ, các đồn điền trồng mía được rót thêm
tiền đầu tư. Nhờ Hoa Kỳ miễn thuế nhập khẩu đối với các nhà trồng mía nên họ có
nhiều tiền hơn dùng để mua nông cụ máy móc, đất và mướn thêm nhân công. Tiền
vốn tăng làm cho sản xuất gia tăng. Năm tập đoàn thời-vương quốc thu lợi nhờ
vào việc Hawaii sáp nhập vào Hoa Kỳ đã ngay lập tức trở thành các đại công ty
nhiều triệu đô la: Castle & Cooke, Alexander & Baldwin, C. Brewer & Co., Amfac, Theo H. Davies & Co. Tổng cộng có năm công ty kiểm soát nền kinh
tế Hawaii được biết như là "Big Five."
Các công ty nhóm Big Five cùng nhau trở thành một lực lượng chi phối
duy nhất tại Hawaiʻi. Các công ty không cạnh tranh với nhau nhưng hợp tác để giữ giá
hàng hóa và dịch vụ của họ cao. Lợi nhuận của họ tăng cao hơn và những người
điều hành hành chánh của Big Five đều có mặt trong các ban hội đồng công ty của
nhau. Quyền lực kinh tế tạo ra quyền lực chính trị trên Lãnh thổ Hawaiʻi. Họ thực hiện những phương pháp bất hợp pháp để duy trì thế
lực chính trị của họ. Họ thường đe dọa nhân công phải bỏ phiếu theo ý muốn của
họ. Việc trả thù vì bỏ phiếu "không đúng đường lối" là chuyện thường
xảy ra.
Trong thời lãnh thổ, Hawaiʻi từ từ
biến thành một oligarchy bị
khống chế bởi Big Five. Họ muốn chỉ có người da trắng và Đảng Cộng hòa điều
hành chính quyền tại Hawaiʻi.
Trong thời Big Five ngự trị, gần như không có đảng viên Dân chủ nào
thắng bất cứ cuộc bầu cử nào tại Hawaiʻi.
Dứa (khóm)
James Dole cũng còn được biết là Vua Dứa đến sống tại
Hawaiʻi năm 1899. Ông
mua đất ở Wahiawā và thiết lập đồn điền trồng dứa tại Hawaiʻi. Vì tin rằng dứa có thể trở thành một loại thực phẩm ưa chuộng
bên ngoài Hawaiʻi, Dole dựng nhà máy đóng hộp gần đồn điền đầu tiên của ông năm 1901. Công ty Dứa Hawaii sau này đổi tên là Công ty Thực phẩm Dole được khai sinh.
Với lợi nhuận thương mại của ông tăng cao, Dole mở rộng và xây
một nhà máy đóng hộp lớn hơn tại ʻIwilei gần Bến cảng Honolulu năm 1907. Vị trí của ʻIwilei đã giúp các hoạt động của ông gần nguồn lao động hơn. Nhà
máy đóng hộp tại ʻIwilei hoạt động cho đến năm 1991. Nữ minh tinh và ca sĩ Bette
Midler là một
trong các nhân công nổi tiếng nhất của công ty.
Dole tự thấy mình đang đứng giữa một ngành công nghiệp phát
triển mạnh. Nhu cầu về dứa của ông gia tăng và Dole cần phải trồng nhiều thêm
nữa. Năm 1922, Dole
mua cả hòn đảo Lānaʻi và cải
biến phong cảnh hoang mạc thành đồn điền dứa lớn nhất thế giới. Trong một thời
kỳ dài, Lānaʻi đã sản xuất ra 75% dứa của thế giới và trở thành bất hủ với
cái tên "Đảo Dứa."
Khoảng thập niên 1930, Hawaiʻi trở
thành thủ đô dứa của thế giới và ngành sản xuất dứa trở thành ngành công nghiệp
lớn hạng nhì của nó. SauChiến tranh thế giới thứ hai, tổng cộng có 8 công ty
dứa tại Hawaiʻi.
Quan hệ chủng tộc
Một trong các thử thách nổi bật nhất mà Lãnh thổ Hawaiʻi phải đối diện là quan hệ chủng tộc. Vào thời gian Hawaiʻi trở thành một lãnh thổ, phần đông dân số của Hawaiʻi là các công nhân đồn điền từ Trung Quốc, Nhật Bản, Philippines và Bồ Đào Nha. Có một dân số lớn đáng kể người Hawaii
bản xứ cũng cùng chia sẻ trong lực lượng lao động. Những kinh nghiệm làm việc
trên các đồn điền đã nặn đúc Hawaiʻi trở
thành một nền văn hóa đồn điền. Ngôn ngữ Hawaiian Pidgin được phát triển tại các đồn điền để mọi
người đều có thể hiểu nhau. Họ cùng chia sẻ thực phẩm và truyền thống. Đạo Phật và Thần Đạo phát
triển và trở thành một trong các tôn giáo lớn nhất của Hawaiʻi. Công giáo trở thành giáo phái Tín hữu
Cơ Đốc lớn
nhất của Hawaiʻi. Hawaiʻi có đa chủng tộc và nhiều chủng tộc sống ít nhiều hài hòa với
nhau.
Tư cách
thành tiểu bang bị ngăn cản
Năm 1935 và 1937, Quốc
hội Hoa Kỳ bắt đầu bàn bạc về chuyện có nên hay không nên cho phép Hawaiʻi trở thành một tiểu bang của Hoa Kỳ. Các tiểu bang miền nam tỏ
vẻ khó chịu với lý do Quốc hội sẽ cho phép một lãnh thổ có ít người da trắng
được những quyền lợi giống như người Mỹ ở trong đất liền. Việc cho phép Hawaiʻi thành tiểu bang bị hủy bỏ vô hạn định vì vấn đề chủng tộc.
Thiết quân luật
Năm 1941, Thống đốc Joseph B. Pointdexter tự
bỏ quyền lực của mình bằng việc tuyên bố thiết quân luật và Hawaiʻi nằm dưới
quyền điều hành của quân đội. Thống đốc quân sự lấy Dinh ʻIolani làm tổng hành dinh của mình và bố trí xung quanh nó
bằng các giao thông hào và ụ súng.
Từ năm 1941 đến 1944, Các thống đốc lãnh thổ Joseph B. Pointdexter và Ingram M.
Stainback đã tự bỏ quyền lực hành chánh của mình bằng việc tuyên bố thiết quân
luật. Vì hiến pháp lãnh thổ bị đình chỉ nên ngành lập pháp và tối cao pháp viện
cũng bị giải tán vô hạn định. Thiết quân lực được thi hành đối với tất cả cư
dân Hawaiʻi. Một thống đốc quân sự nhận quyền kiểm soát Hawaiʻi và điều hành lãnh thổ từ Dinh ʻIolani. Dinh này sau đó được rào lại vào xây dựng các chiến hào.
Dưới thiết quân luật, mọi mặt đời sống của Hawaii đều nằm dưới
sự kiểm soát của thống đốc quân sự. Chính quyền lăn tay tất cả mọi cư dân trên
6 tuổi, áp đặt lệnh giới nghiệm, che giấu thông tin, hạn chế nhu cầu lương thực
và xăng dầu, kiểm duyệt tin tức và truyền thông, cấm rượu, ấn định giờ hoạt
động thương mại, kiểm soát lưu thông và dịch vụ thu rác đặc biệt. Luật của
thống đốc quân sự được gọi là Sắt lệnh tổng quát. Những vi phạm đều bị tòa án
binh phạt mà không được chống án.
Danh sách các thống đốc quân sự:
Trở thành tiểu bang
Sau khi thất bại năm 1935 và năm 1937 trong việc thuyết phục
Quốc hội Hoa Kỳ rằng Hawaiʻi đã
sẵn sàng để trở thành một tiểu bang, Hawaiʻi tái
mở chiến dịch vận động vào năm 1950 bằng cách đặt vấn đề tư cách tiểu bang
trong lá phiếu. Hai phần ba cử tri toàn lãnh thổ đã bỏ phiếu tán thành việc gia
nhập vào liên bang. Sau Chiến tranh thế giới thứ hai, lời
kêu gọi ủng hộ lãnh thổ trở thành tiểu bang được lập lại càng mạnh mẽ hơn, thậm
chí từ một số tiểu bang trong đất liền. Các lý do ủng hộ lãnh thổ thành tiểu
bang thì rất rõ ràng:
·
Hawaiʻi muốn có thể bầu thống đốc của mình
·
Hawaiʻi muốn có thể bầu tổng thống
·
Hawaiʻi muốn chấm dứt đóng thuế nhưng không có đại diện có quyền biểu
quyết tại Quốc hội Hoa Kỳ
·
Hawaiʻi đã chịu đựng một cuộc chiến nặng nề đầu tiên
·
Dân số sắc tộc không phải người da trắng của Hawaiʻi, đặc biệt là người Nhật, đã chứng tỏ lòng trung thành của họ qua
việc phục vụ trên các chiến trường châu Âu
·
Hawaiʻi có đến 90% dân số là công dân Hoa Kỳ, đa số được sinh tại Hoa
Kỳ.
Một cựu viên chức của Sở cứu hỏa Honolulu, John A. Burns được bầu làm đại diện của Hawaiʻi tại Quốc hội Hoa Kỳ năm 1956. Là một đảng viên Dân chủ, Burns
đã giành thắng lợi mà không cần đến phiếu của người da trắng nhưng nhờ vào sự
ủng hộ nhiệt thành của người Nhật và người Philipines tại Hawaiʻi. Việc thắng cử của ông đã chứng tỏ một sự xoay chiều trong
phong trào tranh thủ tư cách tiểu bang. Ngay sau khi đến Washington,
D.C., Burns bắt đầu vận động chính trị bằng cách thu được sự ủng hộ
của các vị lãnh đạo tại Quốc hội Hoa Kỳ cũng như các thống đốc tiểu bang. Thành
tựu quan trọng nhất của Burns là thuyết phục được Lãnh tụ
khối đa số tại Thượng viện Lyndon B.
Johnson (D-TX)
rằng Hawaiʻi đã sẵn sàng trở thành một tiểu bang.
Tháng 3 năm 1959, cả hai viện Quốc hội Hoa Kỳ thông qua Đạo luật Gia nhập và Tổng thống Hoa Kỳ Dwight D. Eisenhower ký thành luật. Đạo luật không kể Đảo Palmyra, một phần của Vương quốc và
Lãnh thổ Hawaiʻi thuộc tiểu bang mới này. Ngày 27 tháng
6 năm đó,
một cuộc bầu cử toàn lãnh thổ được tiến hành để hỏi xem người dân Hawaii có
chấp nhận đạo luật gia nhập liên bang với tư cách tiểu bang hay không. Hawaiʻi chấp thuận đạo luật với tỉ lệ 17-1. Ngày 21 tháng
8, chuông nhà thờ khắp Honolulu reo vang báo hiệu rằng Hawaiʻi cuối cùng trở thành tiểu bang thứ 50 của Hoa Kỳ.
No comments:
Post a Comment